Грипп ва унинг асоратлари

Грипп ва шамоллаш, унинг асоратлари, табобат усулида даволаш

“Малхам” табобат маркази раҳбари, халқ табиби.

Грипп-умумий интоксикация, харораткўтарилиши, дармонсизлик, бош айланиши,кўнгил айниши, баъзан қусиш ва нафасйўллари шиллиқ қаватининг зарарланишибилан кечадиган юқумли касалликдир.

Йилнинг совуқ пайтида ахолини энг кўп қийнайдиган касаллик бу грипп хисобланади.

Грипп сўзи французча “гриппер” сўзидан олинган бўлиб, эгаллаш, тарқалиш деган маъноларни англатади. Грипп азал-азалдан инсониятга тажовуз қилиб келган. Илк касаллик хақида маълумот эрамиздан аввал 412-йилда тиб алломаси Гиппократ томонидан қайт этилган. Бу касаллик вабо, ўлат, ич терлама касалликлари каби ёвуз ва хавфли ҳисобланган. Грипп ўчоқлари 1173-йилда ҳам бутун дунё бўйлаб кузатилган. Тарихий хужжатларда қайд қилинишича биринчи грипп пандэмияси (яъни турли мамлакатларнинг ахолисининг тўсатдан гриппга чалиниши) 1580-йилда содир бўлиб, миллионлаб инсонлар хаётига зомин бўлган. 1920-1922-йилларда бўлиб ўтган машхур “испанка” гриппи энг кучли грипп пандемияси хисобланиб 20-миллиондан ортиқ одамларни олиб кетган. “Испанка”дан ер куррасининг 40-фоиз ахолиси қаттиқ зарарланган. Касаллик Хитойда бошланиб АҚШ, Франция, Испания, Италия давлатларида кенг тарқалган, атига 10 ой ичида касаллик бутун дунёга ёйилган. Аҳоли орасида одам эрталаб соғ саналса, тўсатдан тушлик вақтида касаллик аломатлари пайдо бўлиб кечки пайтга келиб вафот этишган.

1957-1958-йилларда “Осиё” грипп пандемияси бўлиб ўтган. Касаллик 1957-йилда узоқ Шарқдан бошланиб тезлик билан бутун дунё мамлакатларига тарқалган. Шу даврда АҚШнинг ўзида70000 га яқин инсонлар оламдан ўтган.

Гриппнинг дунё бўйлаб тарқалиши:

Грипп вирусини сирли томони шундаки, касаллик хамма вақт хам инсонни безовта қилмайди. Одатда эпидемия (бир мамлакат худудида гриппнинг тарқалиши) шимолий ярим шарқда-йилнинг куз ва қиш, жанубий ярим шарқда эса бахор ва ёз мавсумларида юзага келади. Эпидемиянинг давомийлиги 1-3 ойни ташкил этади. Бу вақтдан кейин грипп яна йўқолиб кетади. Ахоли зич жойлашган шахарларда гриппга чалиниш холатлари кўпроқ учрайди. 1 миллиондан ортиқ ахоли яшайдиган шахарларда касалликка чалиниши 29,7 фоиз, 500 мингдан 1миллионгача бўлган шахарларда 22-24 фоизгача учрайди. Йилнинг совуқ пайтида ахоли асосан ёпиқ жойларда тўплангани сабабли касалликка чалиниш хавфи кучаяди. Шу сабабли гриппга асосан уйда ўтирадиган кексалар, боғча ва мактаб ёшидаги болалар чалинади. Жанубий ярим шарда грипп май-сентябр ойларида учраса, тропик худудларда касаллик йилнинг барча мавсумларида учрайди.

Касаллик айниқса, об-хаво ўзгариши пайтида ( масалан, Хиндистонда ёмғир мавсумида) учрайди.

Грипп инфекцияси бемордан соғлом одамга ҳаво томчи йўли орқали юқади. Грипп вируси беморнинг нафас йўлларидаги шиллиқ қаватлардан акса урганда, йўталганда, сухбатлашганда нихоятда катта миқдорда ажралиб, бир неча дақиқа хавода сақланади. Қисқа мудатда бемор атрофи зарарланиниши мумкин бўлган(2 3 мл) худуд хосил бўлади. Шунинг учун шифокорлар гриппни оёқда ўтказмасликни, бемор атроф мухитини зарарлашини (транспортда) ишхоналарга бормаслик талаб этилади. Бемор акс ўрганда оғзини маҳсус никобда ёпиши билан хаводаги грипп вируслари 70 баробар камаяди. Бундан ташқари грипп бемор фойдаланган асбоб ускуналар, уй рўзғор жихозлари, идиш тавоқ, кейин эмизикли болаларда сўрғич орқали ўтади.

Грипп билан хар қандай кишилар йилнинг тўртала фаслида касалланиши мумкин.Касаллик қўзғатувчиси организмда! 1 -2 кун (баъзан бир неча саот) ичида хеч қандай касаллик белгиларисиз келиши мумкин. Бу даврда айрим беморларда лохаслик, эт увишиши, бўғинларни зирқириши, мускулларда оғриқ кузатилади. Гавда харорати 37,1 гохо 32.3 даражага кўтарилади. Гохида касаллик кескин бошланади. Истмалайди,(37- 40 даражагача), боши айланади, оғрийди, дармони қурийди, кўнгли айниши қайт қилиши мумкин. Юзи қизаради, кўзи лўқиллайди. Касалликнинг дастлабки соатларида ёки эртасига бурун битиб қолади. Тумов пайдо бўлади. Томоқ қичишади, қуруқ йўтал тутади. Ютинганида томоқ оғрийди баъзан кўз ёшланади. Бемор ёруғликка қарай олмайди, иситма 2-4 кунгача давом этади, сўнгра нормага тушади. Лекин лохаслик, дармонсизлик узоқ вақтгача сақланиб қолади.

Оғир грипп турида тана харорати 40-40,5 даражага кўтарилади. Юқоридаги қайд этилган белгилар кучайиб , талваса(оёқ-қўлнинг тортилиши), кўзга йўқ нарсалар кўриниши, бурундан қон оқиши, кўнгил айниши ва тинмай қусиш холатлари кузатилади.

Грипп вируси беморнинг нафас йўлларида кўпаяди. Инсоннинг нафас йўлларининг эпителиал тўқимаси вируслар жуда кўп келади. У ерда улар нихоятда тез ривожланиб организмни зимдан зарарлайди. Эпителиал тўқиманинг инсон танасидаги вазифаси нафас йўлларини чанг заррачалари, бактерия, микроблардан тозалашдир. Вирус таъсирида эпителий ўзининг химояловчи вазифасини бажаролмай, зарарли бактериялар тўғридан-тўғри ўпкага киради. Гриппнинг энг кўп учрайдиган асоратларидан бири ўпка зотилжамидир. Зотилжамни айнан бактериялар келтириб чиқаради. Бирламчи вирусли зотилжам ўлимга олиб келиши мумкин. Хақиқий бирламчи вирусли гриппоз зотилжам аввало сурункали юрак, ўпка касалликларига чалинган инсонларда кузатилади.

Гриппдан кейинги асоратлар сифатида беморларда қулоқ, томоқ-бурун аъзоларининг яллиғланиши (ренит,синусит,бронхит,отит) вужудга келиши мумкин. Бу касалликлар беморда бурун оқиши (тумов), томоқ қизариши, оғриши, қулоқ оқиши кабилар билан намоён бўлади. Юрак қон-томир тизимидаги бузилишлар одатда кекса ёшдаги кишиларда кузатилиб, юрак мушакларининг яллиғланиши (миокардит), ривожланиб ўткир юрак етишмовчилигига олиб келиши мумкин. Ёш болаларда гриппнинг ўтиши уларнинг сийдик йўлларига таъсир қилиб сурункали буйрак хасталикларини келтириб чиқаради. Грипп вируси беморни бош миясини зарарласа минингит ва энцифалет касалликлари вужудга келиши мумкин. Бундан ташқари гриппдан кейин бемор чалинган сурункали касалликлар (биронхалин астма, сурункали бронхит, юрак қон-томир касалликлари қандли диабед буйрак касалликлари) қайталаниши ва зўрайиши кузатилади.

Касалликка чалинган бемор албатта ётиш режимига қатъий амал қилиш керак. Гриппнинг асосий хавфи унда қоладиган асоратидадир. Бунда инсон организими турли микроб ва бактериялар оладида ҳимоясиз қолади. Биз шифокорларнинг қатъий талабимиз бемор касалликка чалингандан сўнг 7-10 кун албатта ётиш режимига амал қилиши керак.

А) Бемор ўрин кўрпа қилиб ётиши, хонадаги пардалар тўсилган бўлиши керак, чироқ кўзга уринмаслиги зарур:

Б) Тана харорати 38 даражага етса ёки юқори бўлса аспирин ёки парацитамол бериш керак. Бош оғриғни бартараф қилиш учун аналгин агар ёнингизда дори воситалари бўлмаса тоза матони спирт ёки истеъмол сиркаси совуқ сув ила арадаштириб бемор пешонасига қўйинг.

В) Аспиринни доктор тавсия этган полирем, арбидол кабилар билан ичган маъқулдир. Ёки бўлмаса антигриппин, колдрекс, ринза, гриппколд, имудон, ИНСТИ чойлари кабилар қабул қилиши;

Г ) Грипдан оқ қон таначалари ( лейлоцит)ларданолинадигон интерферон дорисини бурун бўшлиғи атрофига оксалин суртмаси, “ ДОКТОР МОМ “, Линкас, Рулон малъхамларидан суртиш ;

Д ) Организмни сезувчанлигини инобатга олиб демидрол, супрастин, тавегил, диазолин кабилар қўлланилади;

Е ) Бурун битишига қарши пиносол, протаргол, болаларга ( назол, беби, рино, назевин), нафас йўлларидаги балғамни тезроқ кўчириш учун мукалтин, бронхолитин, ширинмия ёки гулхайри тиндирмаси, йўталга қарши пектусин, тусупрекс, бронхолитин, апдил-тотал, либексин, бромгексин каби дори воситалари шифокор тавсияси билан ичилиши керак.

Беморга тез хазм бўладиган сувда пиширилган груч, шўрва ва қайнатма шўрва ширингуруч, бўтқалардан иборат овқатлар берилади.Организмни захарли маддалардан хайдаш мақсадида беморга кўп миқдорда суюқлик берилади(апенсил,олма шарбатлари) наматак, қорағат ва мойчечак ўтидан тайёрланган дамламалар хўжағат (МАЛИНА) лимон асал чой ичирилади. Организмни имунитетени ошириш мақсадида грипни ҳар қандай турида витамин А,В,С,Д ,Е бўлган қўшимчалар катталар ва боллалар учун (( джунгли-беби )), ((джунгли-кидс))алфавит, ревит, прегнавит, витрум қабул қилиш зарур.

Грипп бўлган беморнинг хонасига исириқ тутатиб туринг ёки хонанинг хар бурчагига саримсоқли пиёзни майдалаб тўрғаб тарелкага солиб қўйинг.

Беморга алоҳида идиш товоқ ажратилади, уни 1 фоизли сода ёки 0,5 фоизли хлорли оҳак эритмасида 5 дақиқа қайнатилади. Бемор ишлатган буюмлар ҳар қандай ювиш воситасида 15 дақиқа қайнатилади. Пол ва уй рўзғор жиҳозлари кунига икки маротаба 0,5 фоизли хлорли оҳак эритмасида ҳўлланган латта билан эритилади.

КАСАЛЛИКНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШ ВА ЭМЛАШ

Эмлашда ишлатиладиган вакциналар ривожланишининг даражасига қараб уларнинг сифати яҳшиланиши баробарида доимий равишда такомиллашиб боради. Ҳозирги кунда уч авлод вакциналар ишлаб чиқарилмоқда.Бир авлод вакциналар грипп вируслари тарзида ифодаланиб, улар фақат суний равишда зайфлаштирган. Ёки олдиндан ўлдирилган бўлади. Икки авлодга мансуб “ вакцигрипп” , “вакфлю”, “сплит” деб номланган вакциналар мавжуд бўлиб, улар ички ва ташқи грипп вируслари антитаналарининг арлашмаган қисм тарзида ифодаланади.

Сўнгги йилларда пайдо бўлган юқори технологиялар туфайли юқори даражада тозаланган 3-авлод вакциналарини ишлаб чиқариш имконини берди. Уларга Нидерландияда ишлаб чиқарилган “Инфлювак” ва Россиянинг “Гриппол” вакциналари мисол бўла олади. Вакциналар 2 кўринишдаги ўрамда чиқарилади. Уларнинг миқдори бир марталик ишлатиладиган асл (оригинал) шприцда хисобланади. Ўрам ичидаги ампулалар 10-20 миқдорли вакциналар ва бир марталик шприцлар берилади. Вакцинани хона хароратида ва музлатгичда узоқ ушлаб бўлмайди. Сифатсиз вакциналарни сотиб олишдан ехтиёт бўлиш учун уларни хусусий шахслардан харид қилиш мумкин эмас. Сабаби у иссиқ даражада сақланган бўлса зиёни кўпдир. Эмлаш фақат шифокор кўригидан сўнг поликлиникаларда ёки эмлаш хонасида амалга оширилади.(Мурожат учун телефонларимиз +998-91-611-0-611)

ХАЛҚ ТАБОБАТИ УСУЛИДА ДАВОЛАШ

1. Киши гриппга чалинганда саримсоқ пиёз ёрдам беради. Бироз пиёз тозаланаб майда арчилади. Сўнгра идишга солиниб устидан 2-3 дақиқа давомида хидланади.

2. Бундан ташқари буғли ингалятциялар; мойчечак, картошка бўтқаси, сода эритмаси устида 2-5 дақиқа давомида бошни ўраб тараланаётган буғдан нафас олиш тавсия этилади.

3. Ерқалампир (хрен) ўтини яхшилаб ювиб, қирғичдан ўтказилади. Тоза идишга солиб устидан 2-3 дона лимон суви сиқилади. Бу аралашма кунига икки махал ярим чойқошиқдан ичилади. Бу шарбат нафақат грипп балки астма гаймаритда хам яхши ёрдами беради.

4. Гулмасут ўтидан бир ош қошиқ олиб, чойнакка солинади, устидан қайноқ сув қуйиб, кун давомида чой ўрнига ичилади.

5. Қариқиз ўтидан бир ош қошиқ солиб, устига бир литр қайноқ сув қуйилади. Бу дамлама кунига икки маҳал наҳорда ичилади. Дамлама грипп, тумов хатто зотилжамни даволайди.

6. Ярим килограмм пиёз, ярим пиёла тоза асал ва 4 пиёла шакарни аралаштириб, 3 соат давомида паст оловда қайнатилади ва совутиб, сирли идишга солинади. 4-5 махал бир ош қошиқдан истеъмол қилинса, шамоллаш, овоз йўқолиши, кўк йўтал, ўпка касаллиларида жуда қўл келади.

Савол туғилади грипп билан шамоллашнинг нима фарқи бор деган?

--Грипп шамоллаш эмас,оддий шамоллаган одам уйда бир кун ётиб, кейин йўталишига ва бурун битишига қарамасдан ишга бориши мумкин. Грипп эса инсонни камида бир хафта тўшакка ётқизиб қўяди. Бунинг устига, бранхит, пневмания каби асоратлари билан саломатликка жиддий тахдид солиши мумкин.

Видео: Mover (tas-ix)

Грипп нима?

Грипп — вирус, ўткир инфекцион респиратор, яъни нафас йўллари касаллигидир. Грипп вируси юқумли бўлиб, унинг инсон танасига кириши касаллик ривожланишига олиб келади. Касаллик тана ҳарорати кўтарилиши билан бирга кечади.

Грипп вируси аломатлари

• Тана ҳарорати кўтарилиши — 39°C ва ундан юқори;

• Мушаклар ва бўғимлардаги оғриқ;

• Қаттиқ бош оғриғи

Интоксикация ( лот. ин – ички ва тохикон – заҳар) – одам ёки ҳайвон организмига ташқаридан тушган (экзоген) ёки унинг ўзида ҳосил бўлган (эндоген) турли заҳарлар таъсирида рўй берадиган касаллик ҳолати) билан бирга параллел равишда респиратор (нафас йўллари касаллиги) аломатлар кузатилади:

Баъзида қорин оғриғи ва ич кетиши кузатилади. Гриппда юқори тана ҳарорати бир неча кунгача давом этиши мумкин, кўпинча иситма туширувчи дорилар таъсири натижасида пасаймайди. Касаллик асоратларсиз бўлса, грипп 7-10 кун давом этади. Бу вақт давомида грипп аломатлари аста-секин йўқ бўлиб кетиши ёки умумий ҳолсизлик икки ҳафтагача давом этиши мумкин.

Грипп вируси шакллари

Гриппнинг бошқа ўткир респиратор вирусли инфекциялар каби енгил, ўрта, оғир ва жуда оғир шакллари бўлиши мумкин. Бундан ташқари, касалликнинг асоратларсиз ва асоратли шакллари фарқланади.

Гриппнинг ривожланиш сабаблари

Касалликнинг юзага келиши сабаби – юқори нафас олиш йўллари шиллиқ қаватининг грипп вируслари томонидан шикастланишидир. Инфекция (касаллик) манбаи грипп билан касалланган одам. Касаллик юқишининг асосий йўналиши ҳаво-томчи йўллари: йўталиш, акса уриш, ўзаро яқин суҳбатлашиш ва ҳатто оддий нафас олиш. Вирус маиший йўл билан ҳам юқиши мумкин — рўмолча, таомлар, чойшаб орқали. Грипп вируси жуда юқумли.

Гриппни ташхислаш

Гриппни ташхислаш одатда клиник кўрикка асосланади. Тана ҳарорати кескин кўтарилишида имкон қадар тезроқ шифокорга мурожаат қилиш керак. Грипп бўлганда шифокорнинг назорати жуда муҳимдир, чунки бу мумкин бўлган бактериал асоратларнинг бошланишини ўз вақтида аниқлаш имконини беради. Асоратлар ҳароратнинг қайта кўтарилиши, йўтал кучайиши ва умумий ҳолат бироз яхшилангандан кейин яна ёмонлашиши каби белгиларда кўринади ва одатда касалликнинг 4-5-кунига тўғри келади. Бу ҳолатда қўшимча таҳлиллар ўтказиш керак — умумий қон таҳлили, кўкрак қафаси ва синуслар рентгенограммаси.

Гриппни даволаш ва касалликни енгиллаштириш

Гриппни даволаш комплекс муолажаларни талаб қилади, лекин грипп билан курашишда ва организмнинг тикланишида иммун тизими катта роль ўйнайди. Шунинг учун иммунитетни рағбатлантириш чора-тадбирларини кўриш зарур. Тўлиқ дам олиш, кўп суюқлик ичиш, спиртли ичимликлар ва чекишни чеклаш тавсия этилади. Айни пайтда самарали дорилар гриппнинг давомийлигини, иситма ва бошқа аломатларини сезиларли даражада камайтиради. Антибиотиклар фақат иккиламчи бактериал касалликлар мавжуд бўлгандагина буюрилади, улар вирусларга қарши умуман самара бермайди, лекин кўпинча халқ орасида шамоллаш ёки грипп аломатлари кузатилганда шифокор кўрсатмасисиз антибиотикларни қабул қилиш кенг тарқалган. Антибиотикларни вирусларга қарши қабул қилиш самара бермайди, бактерияларнинг антибиотикларга қаршилигини ҳам оширади.

Гриппнинг асоратлари

Грипп вируси нафас йўллари эпителиал ҳужайраларига таъсир қилгани боис касалликнинг асоратлари натижасида бактериал касалликлар, жумладан бронхит, пневмония (ўпка яллиғланиши), отит (қулоқ яллиғланиши), гайморит ёки бошқа синус яллиғланишларига олиб келиши эҳтимоли бор. Жиддий бактериал асоратларга — менингит, мия қобиғи яллиғланиши мисол бўла олади. Грипп, шунингдек, беморда мавжуд сурункали касалликларни ҳам кучайтириши мумкин.

Гриппнинг олдини олиш чораларини қўллаш

Гриппнинг олдини олишнинг энг самарали йўли — ўз иммун тизимини бутун йил давомида яхши ҳолатда сақлаш ҳисобланади. Иммунитетни мустаҳкамлашнинг турли йўллари бор, булар қуйидагиларни ўз ичига олади:

• Фаол ҳаёт тарзи;

• Тўғри ва мувозанатли озиқланиш;

Бошқа асосий тиббий усул бу эмлаш бўлади. Вакцинация грипп мавсуми бошланишидан 2-3 ой олдин (одатда октябр-ноябрь ойларида) вирус муайян турига (штамм) қилинади. Шунингдек, эпидемия даврларида профилактик чора-тадбир тарзида антивирус препаратлардан фойдаланиш тавсия этилади. Гигиена қоидаларига риоя қилиш, касалланган одамлардан йироқ юриш, махсус ниқоблар тақиш, оила аъзолари касалланганда тозаликка эътибор қилиш ва хонани тез-тез шамоллатиш касалланиш эҳтимолини камайтиради.

Рахматилла Исроилов тайёрлади

Йўтал нафас олиш тизимини балғам ва бегона моддалардан сақлаш учун нормал химоя рефлектор механизми бўлиб хисобланади. Лекин, ундан ташқари йўтал юқори нафас йўллари инфекцияси белгиси бўлиши мумкин (шамоллаш ва грипп).

Шамоллаш ёки гриппдан касал бўлганимизда ўзимини яхши хис қилмасак хам, биз аслида енгил респиратор инфекциялардан азият чекамиз. Аниқланишича, хар бир одам хаёти давомида тахминан 3 йил умрини шамоллаш билан ўтказади экан! Болалар тахминан йилига 10 маротаба, катталар эса йилига 5 маротаба касал бўлишади экан. Хар бир одамни иммун тизимига қараб шамоллашга реакцияси турлича бўлади.

Шамоллаш ёки грипп етарли даражада даволанмаганда (агарда бемор жуда фаол бўлса ва дам олмаса), оғир респиратор асоратлар ривожланиши мумкин (ангина, бронхит, бронхиолит, пневмония). Ушбу инфекциялар шунингдек дастлабки шамоллаш ёки гриппдан алохида хам ривожланиши мумкин. Ўпкани сурункали касалликларини кучайиши хам мумкин, масалан астма. Йўтал бундай касалликларни энг тарқалган белгиларидан бўлиб хисобланади. У шунингдек фарингит ёки ларингит каби юқори нафас йўллари касалликларида хам учраши мумкин.Қуруқ йўтал трахеит учун хам хосдир. Инфекция юқори нафас йўлларидан пасткироқ қисмларга кўпроқ тарқалади.

Йўтал – болаларга ва катталарга бефарқ бўлмаслигимиз учун огохлантирувчи белги. Йўтал катталар шифокорга мурожаат қилиш бўйича, бешинчи энг кўп тарқалган сабаб бўлиб хисобланади ва болани педиатр маслахатига оборишнинг асосий сабаби бўлиб хисобланади.

• агар йўтал 7 кундан ортиқ сақланиб қолса
• 3 кундан ортиқ тана харорати кўтарилса
• 1 ёшгача бўлган болаларда йўтал кузатилса
• нафас олишга қийналсангиз ёки нафасингиз тезлашса
• йўтал сабаби - нафас йўлларига тушган ёки ютиб юборилган ёд жисмлар мавжуд эканлигига шубха қилсангиз (болаларда кўпроқ учрайди)
• агарда йўталганда балғам таркибида қон бўлса
• агарда яшил тусдаги балғам бўлса
• қайталанувчи кечки йўтал бўлганда
• даволанишга қарамасдан белгилар йўқолмаса ёки хаттоки кучайиб кетса.

Шифокор беморни кўздан кечиради, сўнгра сабабини аниқлаш ва керакли даво чораси хақида бир тўхтамга келиш учун қўшимча текширувни тавсия этади.

Базида йўтал ошқозон, қизилўнгач билан муаммолар бўлганида, юрак қон томир касалликларида ёки баъзи дори воситаларни қабул қилиш натижасида ножўя таъсир бўлиб хам ривожланади. Шифокор сизга энг тўғри келадиган даво чорасини буюради.

Йўтал билан кечувчи касалликлар

Бронхит бронхиал йўлларини (бронхларни) ялиғланиши билан ифодаланади. Бу асосий шартларидан бири, шунда беморлар тиббий ёрдам учун мурожаат қилишади.

Ўткир бронхит энг тарқалгани, у вирус ва бактериялар билан чақирилиши мумкин. Одатда у 3 хафтадан камроқ давом этади.

Беморни асосий белгилари – йўтал, балғам пайдо бўлиши (шаффоф, сариқ, яшил ёки хаттоки қон билан, бурундан суюқ ажралмалар оқиши ёки битиб қолган бурун, бош оғриғи, чарчаш, мушак оғриқлари, иситма, умумий холсизлик ва кўкракдаги оғриқ.

Бронхиолит – бу бронхиолаларни жуда хам юқумли ўткир ялиғланиш шикастланиши, у одатда вирус инфекцияси билан чақирилади (кўпинча респиратор-синцитиал вирус билан). Бу холат барча ёшда учраши мумкин, лекин жиддий белгилари одатда фақат ёш болалар ва чақалоқларда намоён бўлади.

Бронхиолити бор кўплаб болаларда кучли бўлмаган белгилар бўлади, ва у икки-уч хафта давомида қайта тикланади. Болада касаллик давомида ривожланиши мумкин бўлган одатий белгилари – йўтал, хириллашлар, хансираш.

Пневмония – бу ўпка инфекциясидир. Пневмонияни иккита тури мавжуд, улар қўйидаги сабаблар билан боғлиқ:

1. Бактериал пневмония
Энг кўп тарқалган белгилари – нам йўтал, балғам ажралиши, гипертермия ёки гипотермия, тахипноэ, бош оғриғи, танада ва буғимларда, хамда кўкракдаги оғриқлар …

2. Вирусли пневмония
Белгилари – балғамсиз, қуруқ йўтал, иситма, жунжикиш, ринит, миалгия, бош оғриқлари, чарчаш.

Фарингит халқум ёки бодомсимон безни зарарланиши ёки инфекцияси бўлиб тарифланади. Кўпинча вирус этиологияли, лекин шунингдек бактерия, аллергенлар ёки токсинлар билан чақирилиши мумкин. Инфекцияли фарингитда бактерия ёки вируслар тўғридан тўғри халқум шиллиқ қаватига кириши мумкин, махаллий ялиғланиш жавобини ривожлантириб. Энг кўп тарқалган белгилари – қизарган томоқ ёки қуруқ йўтал.

Ларингит – хиқилдоқ ялиғланиши. У сурункали (3 хафта ва ундан узоқроқ давом этади) ёки ўткир (3 хафтадан камроқ давом этади) бўлиши мумкин. Инфекцияли сабаби кўпинча вируслар бўлади. Ларингитни асосий белгилари – қуруқ йўтал, овозни хириллашиши, томоқдаги оғриқ ва қийин нафас олиш.

Трахеит – нафас йўлларини ялиғланиши (трахея). Трахеяга таъсир қиладиган кўплаб холатлар вирусли ёки бактериал инфекциялардир. Трахеит қўйидаги белгиларга олиб келиши мумкин – қуруқ, оғриқли йўтал, у инфекция кечиши давомида нам йўталга айланиши мумкин. Шунингдек овозни хириллашиши ва томоқдаги оғриқ бўлиши мумкин.

Грипп

Грипп ҳақида асосий тушунчалар

• Грипп вирусининг А ва В турлари чақирувчи мавсумий грипп, куз-қиш мавсумларида эпидемия тарзда кечиб, аҳоли ўртасида 5фоиз дан 10фоиз гача катта ёшдагиларда ва 20 фоиздан 30 фоизгача болаларда касалликка келтириб чиқаради.
• Грипп касаллиги ва асоратларига хавфли гуруҳ 6 ёшдан 59 ойлликгача бўлган болалар ва 65 ёшдан катта кексалар ҳамда ҳомладор аёллардир. Кекса ёшдагилар гриппдан кейинги ўлим кўрсаткичи бўйича хавфли гуруҳдир.
• Гриппнинг ўлим билан тугайдиган асосий асорати бактерияли зотилжам ҳисобланади.
• Грипп касаллигига қарши ҳар йили мавсумдан олдин, асосан хавфли гуруҳ учун эмлаш тавсия этилади.

Оилада 4 ойлик бола бор, уни гриппга қарши эмлаш мумкинми? Агар уни эмлаш мумкин бўлмаса, болани грипп юқишидан қандай асраш мумкин?

6 ойликдан кичик болаларни гриппга қарши эмлаш мумкин эмас

Нима учун ҳар йили янги вакцина?

Грипп вируси жуда ўзгарувчан: унинг генети материалида доим мутациялар (ўзгаришлар) бўлиб туради

Гриппга қарши нима учун эмлаш олиш керак?

Грипп – бошқа ЎРВИлардан (ўткир репираторли вирусли инфекциялар) фарқ қилиб

Гриппга қарши эмлаш кимга мажбурий қилиниши керак?

ЖССТ қарши кўрсатмалари бўлган, 6 ёшдан катта барчаларга тавсия қилади

Пневмококк инфекцияга қарши эмлаш гриппга қарши қарши эмлашни алмаштира оладими?

Йўқ. Пневмококк инфекцияга қарши эмлаш гриппга қарши эмлашни алмаштираолмайди

Ўткир респиратор касалликлари билан оғригандан кейин қанча вақтдан кейин гриппга қарши эмлаш олиш мумкин?

Гриппга қарши вакциналар нимадан иборат?

Вакциналар рипп вирусининг киччик қисмларини сақлайди – улар антигенлар деб аталиб, бизга ёд оқсиллардир

Эмлаш орқали грипп билан касалланиш мумкинми?

Бу мумкин эмас. Инактивланган гриппга қарши вакциналар билан назарий жиҳатдан ҳам грипп билан касалланиш мумкин эмас

Гриппга қарши вакцинани кимларга қилинмайди?

Вакциналарнинг ишлаб чиқарилиши ЖССТ тавсиялари билан тўлиқ тасдиқланган жараён ҳисобланади

А ва В турдаги вируслар асосан бемор йўталганда ёки акса урганда ҳаво-томчи йўли орқали тарқалади.

Грипп дунё бўйича тарқалган бўлиб, у билан ҳар қандай ёшдаги гуруҳдан, ҳар қандай одам касалланиши мумкин. Грипп глобал масштабда тарқалган унинг ҳар йиллик зарарлаш коэффициенти аҳоли ўртаси 5фоиз дан – 10 фоизгача катта ёшдагилар ва 20 фоиздан – 30 фоизгача болалар даражасида баҳоланади.

Мавсумий грипп осон юқади ва мактабларда, қариялар ва ногоронлик уйларида, ташкилотларда ҳамда шаҳарларда тез тарқалади. Бемор одам йўталганда вирус билан зарарланган сўлак томчилар ҳавога тарқалади. Уларни бошқа одамлар нафас олиш орқали ичига ютади ва вирус таъсирига учрайди. Шу билан бирга, грипп, вирус билан ифлосланган қўл орқали ҳам юқади.

Грипп одамдан одамга тез юқади. Вақти-вақти билан эпидемия ва пандемия кўринишда тарқалиб туради. Ушбу касалликнинг қўзғатувчиси – учта турли грипп вируслари: А, В, С. Одамлар ўртасида доимий циркуляцияда бўлганлиги ва гнетик материални алмашиб туриши сабабли, ушбу вируслар тез ўзгарувчанлик хусусиятига эга. Ҳозирги кунда грипп А вирусининг турилари ичида асосан иккитаси А (H1N1) ва A(H3N2) турлари циркуляцияси кузатилади. Гриппнинг А серотури тахминан ҳар 2-3 йилда, В серотури эса ҳар 4-6 йилда эпидемия кўринишида пайдо бўлади. Грипп билан касалланиш дунёнинг барча қисмида бор. Гриппнинг С тури А ва В турларига нисбатан камроқ учрайди. Шунинг учун, гриппга қарши мавсум олди вакцина қилиш унинг А ва В турларидан ҳимоялайди. Гриппга чалиниш хавфи юқори бўлган гуруҳлар булар грипп вируси таъсир қилиши юқори бўлганлар (тиббиёт ходимлари) ҳамда касалхонада ётқизилишни талаб қиладиган жиддий касалликлар ривожланиши хавфи юқори бўлганлар ёки ўлимга олиб келиши мумкин (ҳомладор аёллар, 5 ёшгача бўлган болалар, кексалар, ОИВ/ОИТС, астма, сурункали юрак ёки ўпка касалликлари каби) бўлганларни ўз ичига олади.

Грипп асосан бурун, томоқ, бронхлар ва айрим ҳолларда ўпкани зарарловчи ўткир репиратор вирусли юқумли касалликдир.

Гриппнинг белгилари яшрин даврининг биринчи-тўртинчи кунлари пайдо бўлади. Мавсумий грипп тусатдан тана ҳароратининг кутарилиши (38 0 C – 40 0 C), йўтал (одатда қуруқ, зарбли, кўкрак соҳасида оғриқ билан кечади), бош ва мушакларда оғриқ, буғимларда оғриқ, ҳолсизлик (ўзини ёмон ҳис қилиш) ва томоқда оғриқ каби белгилар билан бошланади. Одатда бурун битиши кузатилмайди. Касалликни болаларда оғир кечишида нафас олишини тезлашиши ва оғирлашиши, иштаҳанинг йўқолиши, дегидратация ва эътиборнинг камайиши каби белгилар кузатилади. Кўпчилик тиббий ёрдамсиз 1 ҳафта ичида соғайиб кетади. Лекин хавфли гуруҳда грипп асоратлари ривожланиши ёки ўлим ҳолатлари ҳам кузатилиши мумкин.

Йиллик грипп эпидемияси барча ёш грухларига катта таъсир ўтказиши мумкин. Грипп асоратларининг ривожланишда энг катта хавфи, 2 ёшгача болалар, 65 ёшдан катта кексалар каби хавфли гуруҳ контенгентида кузатилиб, грипп асоратларининг бир нечта асосий турлари мавжуд:

Ўпка: бактериал зотилжам, геморрагик зотилжам, ўпка абсцессни келиб чиқиши, плевра эмпиемни келиб чиқиши (плеврал бушлиқда йирингли экскудат йиғилишига олиб келувчи плеврал қатламларнинг яллиғланиши), ўткир репираторли дистресс синдроми.

Ўпкадан ташқари тури: бактериал ринитлар, синуситлар, отитлар, трхеобронхитлар, вирусли энцефалит, менингит, неврит, радикулоневрит, жигарни зарарланиши (Рея синдроми), тосико-аллергик шок.

Ҳомладор аёллар касалликнинг оғир шакли ва ўлимга олиб келиши шу билан бирга уларнинг ҳомласи чала туғилиш, вақтидан эрта туғилиши, неонатал ўлим ва тана вазнини кам бўлиб туғилиш каби касаллик асоратлари билан туғилишга хавфли гуруҳ ҳисобланади.

Грипп вируси асосан юқори хавфли гуруҳ ўртасида (чақалоқлар, ҳомладор аёллар, кексалар ёки сурункали касал шахслар) шифохонага ётқизишга ва ўлимига олиб келади. ЖССТ баҳолашича, дунёда бир йили касалликнинг эпидемияси мавсумида 250 мингдан - 500 мингача (уларнинг кўпчилиги 65 ёшдан катталар), баъзида эса 1 млн.гача одам грипп касаллигидан вафот этади.

Сўнгги вақтларгача гриппни даволаш, иссиқ туширувчи, йўталга қарши ва балғам кўчирувчи воситалар ҳамда витаминлар билан оддий кўринишда бўлган. Ҳозирги вақтда айрим давлатларда грипп касаллигини замонавий грипп вирусга қарши воситалар билан самарали олди олинмоқда ва даволанмоқда. Уларни касалликнинг эрта даврларида (белгилари пайдо бўлгандан кейин 48 соат ичида) қабул қилиш мақсадга мувофиқ. Бироқ, грипп вирусининг баъзиларида вирусга қарши препаратларга чидамлилиги ортиб бориб, бу эса даволаш самарадорлигини чегараламоқда.

Асоратсиз кечаётган грипп касаллигини антибиотиклар даволамайди, чунки антибиотиклар фақат бактериал инфекцияларга таъсир қилади (грипп уларга кирмайди).

Шуни такидлаб ўтиш керакки, одамлар кўпинча гриппни даволашда бирламчи ҳолатларда, шифокорлар тавсия қилган дори-воситаларини эмас, балки ўз билганларича дори воситаларни қабул қиладилар. Грипп касаллигида ўз билганича даволаниш, қимматли вақтни бой бериб, оғир асоратларга олиб келиши мумкин.

Мавсумий гриппни олдини олиш учун ҳар йили, айниқса хавли гуруҳ ўртасида гриппга қарши эмлаш тавсия этилади. ЖССТ гриппга қарши эмлашда ҳомладор аёллар асосий йўналиш бўлишини тавсия этади. Эмлаш, 6 ойликдан 59 ойликгача болалар, кекса (65 ёшдан катта) одамлар, сурункали касалликлари бор одамлар ва тиббий ходимлар ўртасида ўтказилиши тавсия этилади. Ҳар йили юқори хавфли гуруҳни гриппга қарши эмлаш миллий сиёсатига мос эмлаш дастури бўлиши керак. Ҳомладор аёлларни ҳар қандай триместирда эмлаш мумкин. Ҳомладор аёлларни эмлаш уларнинг чақалоқларига фойдалидир, чунки чақолоқлар биринчи 6 ойлигида гриппга қарши эмланмайди.

9 ёшдан катта барча ёшдагиларга, шу жумладан ҳомладор аёлларга ҳам эмлаш бир марта ўтказиш тавсия этилади. 6 ойликдан 59 ойгача бўлган болалар гриппнинг оғир асоратлари келиб чиқиши бўйича юқори хавфли гуруҳга кириб, улар камида 4 ҳафталик оралиқ билан икки доза эмлаш олишлари керак. 6 ойликдан 35 ойликгача бўлган болалар эмлаш дозасини олишлари керак. Эмлаш кекса ёшдагилар (65 ёшдан катта) учун эмлаш грипп касаллигидан сўнги ўлимни олдини олишни самрали усули ҳисобланади.

Кўпгина мавсум олди гиппга қарши вакцина учвалентли бўлиб, унинг таркибида грипп вирусининг А турининг иккита типи ва В турининг битта типини бириктириб, циркулациядаги грипп штампини хусусиятлари аниқланиб, кейин танланади. Ҳам тирик ҳам ўлик учвалентли вакцина турлари мавжуд. Эмлаш ҳар йили ўтказилиши (вакцина штаммлари бир хил бўлса ревакцинация) тавсия этилади. 6 ойликдан 59 ойликгача бўлган болалар эрта эмланганда, эмлаш бир марта ўтказилади.

Гриппга қарши вакцина хавфсиз ва самарали бўлиб, йиллик касалланиш ва ўлимни етарлича камайтириш потенциалига эга. Мана 60 йилдан буён хавфсиз ва самарали вакциналар қўлланиб келинмоқда. Жонсизлантирилган (ўлдирилган) гриппга қарши вакцина хавфсиз ҳисобланади. Инъекция жойидаги енгил ноъжўя таъсирлар 10-64 фоиз ҳолатларда, иситма бир ёшдан беш ёшгача болалар ўртасида 12 фоизни, 6 ёшдан - 15 ёшгача болалар ўртасида 5 фоизни ташкил қилади. Анафлакция каби оғир асоратлар билан кечадиган ноъжўя таъсири миллион эмланганлардан 0,7 ҳолатларда қайт этилади. Соғлом одамларда гриппга қарши вакцина етарлича ҳимоя ҳосил қилади. Лекин кексаларда самараси камроқ бўлиб, гриппни кечишини енгиллаштириши, асоратлар ва ўлим ҳолатларини камайтириши мумкин. Замонавий гриппга қарши вакциналарнинг самарадорлиги 70-90 фоизни ташкил этади.