Туберкулез касаллиги хакида маълумот

Сил, туберкулёз – турли аъзолар, асосан, ўпкада ўзига хос яллиғли ўзгаришлар рўй бериши билан тавсифланадиган юқумли сурункали касаллик. Одамларда учрайдиган силни Фтизиатрия ўрганади. Немис микробиологи Роберт Кох (1882 й.) сил кўзғатувчисини аниқлаган (бу қўзғатувчи унинг шарафига Кох таёкчаси деб номланди). Сил касаллиги қадимдан маълум. Касаллик белгилари Гиппократ, Ибн Сино асарларида ҳам таърифланган.

Сил билан одамлардан ташқари, уй ҳайвонлари (асосан, қорамол), уй паррандалари (товуқ, курка)касалланади.

Одамларда касалликнинг асосий манбаи ўпка сили билан оғриб, микобактериялар аралаш балғам ташлаб юрадиган беморлардир. Туберкулёз ҳаммадан кўп ҳаво-томчи йўли билан тарқалади: йўталганда, аксирганда микобактерияли балғам ва шиллиқ зарралари ҳавога тарқалиб атрофидаги буюмларга тушади. Сил микобактерияси, асосан, нафас йўллари орқали киради. У бошқа микробларга нисбатан ташқи муҳитнинг турли таъсирларига жуда чидамли бўлиб, ўзининг яшаш ва кўпайиш хусусиятларини узоқ муддат давомида сақлаб қолади. Қуруқ ҳолдаги сил микобактериясига 36° ҳароратда таъсир этилса, у 180 кунгача, +70° киздирилса 7 соат давомида, оқар сувларда 150 кун, кўча чагида 10 кун ичида ҳаёт кечириш ва кўпайиш хусусиятларини йўкотмайди. Айниқса, қуёш нури тушмайдиган зах ерларда узоқ муддат сақланиб қолади. Сил микобактерияларининг атроф-муҳитда узоқ вақт сақланиши сил касаллигининг идиш-товок, кийим-кечак, ўрин-кўпа ва бошқа(лар) орқали юқиш эҳтимолини туғдиради. Касалликнинг очиқ ва яширин шакли фарқ қилинади. Касалликнинг очиқ шаклида бемор балғамида сил микобактериялари топилади; бемор гигиена қоидаларига риоя қилмаса, бошқаларга касал юктирувчи бўлиб қолиши мумкин. Касалликнинг яширин шаклида микобактериялар балғамда топилмайди, бундай беморлар атрофидагилар учун юқумли бўлмайди. Сил билан оғриган бемор барча гигиена қоидаларига риоя қилса, амалда атрофдагилар учун хавфли бўлмайди. Сил микобактериялари фақат ўлкани эмас, балки организмда соч ва тирноқдан бошқа бўғимлар, суяклар, мия пардалари, буйраклар ва бошқа(лар) аъзоларни зарарлайди. Сил касаллигига аксари ёш болалар (чунки уларда ҳали иммунитет суст ривожланган бўлади), балоғатга етиш давридаги ўсмирлар (нерв-эндокрин бошқарувининг беқарорлиги туфайли), шунингдек, организмнинг инфекцияга чидами сусайган ёши катта одамлар чалинади. Ўпка силига хос белгилар касаллик шаклига, ёшга ва бошқа(лар)га боғлиқ.

Бирламчи силда касаллик аломатлари яққол намоён бўлмайди. Бироқ тери остига туберкулин юбориб ўтказиладиган Манту синамаси мусбат чиқса ва беморда касалликнинг умумий белгилари (ранг кетиши, қувватсизлик, уйқу ва иштаҳа бузилиши, тез толиқиш, тана ҳароратининг кўтарилиши, тунда терлаш) пайдо бўлса, бу сил интоксикациясидан дарак беради. Ёш болаларда касаллик мактабгача ва мактаб ёшидаги болаларга қараганда оғирроқ ўтади, аксари асоратлар кузатилади. Сил интоксикацияси болаларда рўй-рост намоён бўлади; боланинг ранги синиқади, инжиқ бўлиб қолади, иштаҳаси йўқолиб, тез-тез шмоллаб туради. Шифокорга ўз вақтида бориб, болани тўғри парвариш қилинса, одатда, бутунлай соғайиб кетади.

Касаллик баъзан узоқ вақтгача ҳеч қандай аломатларсиз кечади, бироқ, ўпка сили риволанганда, яъни сил микобактериялари кўпайиши бошланганда организмда заҳарланиш аломатлари пайдо бўлади: ҳолсизлик, тез чарчаш, тунда терлаш, озиб кетиш ва бошқа(лар), бора-бора беморда йўтал зўраяди, ҳансирайди, нимжон бўлиб қолади. Зўр бериб даволаниш касаллик ривожланишининг олдини олади. Ўпкадан ташқаридаги С. (ҳиқилдоқ, ичак, буйрак, тери, суяк, бўғим ва бошқа(лар)) ўпка силига қараганда анча кам учрайди. Силни барвақт аниқлаш касалликни тўла-тўкис даволаш имконини беради.

Давоси. Даволаш, асосан, касалхона шароитида, шифокор назорати остида олиб борилади. Касалликка қарши ишлатиладиган замонавий дори-дармонлардан касалликнинг тури ва оғир-енгиллигига қараб тайинланади. Одатда, бу дорилар узоқ вақт давомида (бир неча ойлаб) қўлланади. Касалликни даволашда фойдаланиладиган кимётерапевтик дорилар маълум бир гуруҳларга бўлинади: изониазид ва унинг аналоглари, рифампицин; этамбутол, протионамид, этинамид, тизамид (пиразинамид), стрептомицин, канамицин, флоримицин ва бошқа(лар)

Олдини олиш ижтимоий, санитария, кимёвий ва махсус тадбирларни ўз ичига олади. Аҳоли яшайдиган жойларни ободонлаштириш моддий ҳаёт шароитини яхшилаш, аҳолининг умумий маданиятини ошириш ва санитария билимларини тарғиб қилиш, жисмоний тарбия ва спортни кенг ривожлантириш муҳим аҳамиятга эга. Шифокор буюрган кун тартибига амал қилиш, тўла-тўкис овқатланиш, иложи борича очиқ ҳавода бўлиш, хонани бобот шамоллатиб туриш лозим. Сил билан оғриган беморларни касалликнинг илк босқичларида аниқлаш мақсадида аҳолини оммавий текшириш, яъни флюорография текширувидан (камида 2 йилда 1 марта) ўтказиш ижобий натижа беради. Силни болаларда барвақт аниқлаш учун болалар поликлиникаларида, боғчаларида, мактабларда туберкулин синамаси ўтказилади. Ўзбекистонда барча янги туғилган чақалоқлар шифокорнинг монелиги бўлмаса, С. га қарши вакцинация қилинади; вақт-вақти билан (7, 12 ёшда) ревакцинация ўтказилади.

Чорва молларни парваришлаётган хонадон оила аьзолари ҳар йили тиббий кўрикдан ўтишлари, юқумли касалликларга қарши эмлаш муолажаларини (касаллик ҳайвонлардан инсонларга юқмаслиги учун) олишлари зарур.

Оила аъзоси агар тери касалликлари билан касалланган бўлса, тана аьзоларида шилинган, кесилган, майда яралар тошган ҳолларда шифокорнинг рухсатисиз чорва молларига хизмат кўрсатиши ва сигир соғиши мумкин эмас.

Уй ҳайвонларини парваришлашнинг асосий шарти ўз вақтида ва узлуксиз озиқлантиришдир (оғилхонада парваришлаш даврида моллар ёзда тайёрланган озуқа билан боқилади).

Иккинчи муҳим шартларидан бири – зарур гигиеник парваришлашдир. Бу ҳайвоннинг ўз тирик вазнини сақлаб қолишида ўз ифодасини топади – улар ўртача семизликни сақлаб қолади.

Қорамолни хонадонда боқишда аввало, бу мол қайси йўналишда боқилаётганлигига эьтибор қаратилиши лозим. Агарда сут йўналишида боқилаётган бўлса рационида майдаланган кўк ўт, пичан, лавлаги, сифатли концентрат ем бўлиши керак.

Агар мол бўрдоқига боқилаётган бўлса рационида кўпроқ миқдорда концентрат (ем, кепак, шелуха, шрот) бўлиши шарт. Боқилаётган мол кам ҳаракат қиладиган ҳолатда бўлиши керак.

Қорамолларни сақлаш хоналари, яьни оғилхоналар кенг, ёруғ ва ҳаво алмашиши учун ромлар бўлиши керак. Молхона яхши таьмирланган, деворлари, охури оҳак билан дезинфекцияланган, барча тешик-тирқишлар ёпилган бўлиши керак. Оғил яхши шамоллатиладиган, сийдик оқиб кетадиган нов бўлиши лозим.

Молларнинг ўзини иложи бўлса ҳар куни, бўлмаса, ифлосланганда тозалаб, қашлаб туриш даркор. Бунинг учун қашлагичдан фойдаланилади. Агар қорамол жуда ифлосланиб кетган бўлса илиқ сувда ювилади. Бу тадбирни ёзда доимо бажариб туриш лозим, чунки тоза тери ҳашаротларни ўзига камроқ жалб этади. Сигирни чўмилтириб туриш ёки сув сепиш ҳам самаралидир.

Молхона қуришда меьёрларга риоя қилиш лозим. Сигирлар учун оғилхона узунлиги 160–200 см, кенглиги 130–150 см. дан кам бўлмаслиги керак. Охур пастроқ бўлади – моллар бўйнини эгиб, аммо чўзилмасдан озиқланиши керак.

Охурни, яхшиси тўғри бурчакли эмас, овалсимон қилиб, яни тепа томони 80 см, пастини 50 см. дан кам бўлмаган кенгликда қуриш мақсадга мувофиқдир. Унинг ҳажми бир маротабалик озуқа сиғадиган бўлиб қолмасин, бўрдоқига боқилаётган молларнинг суви олдида бўлгани маьқул.

Юқумли касалликлар ва ҳашаротларга қарши кураш тадбири сифатида ҳамиша молхона атрофини тоза сақлаб, гўнгини кунига икки марта йиғиштириб олиш, ҳашаротларни қувадиган эритмалар билан молларга ишлов бериб туриш тавсия этилади.

Янги эритилган оҳак жуда кучли дезинфекциялаш хусусиятига эга. Шунинг учун молхона деворлари тез-тез оҳак билан бўялса, бу молхонанинг санитария ҳолатини ва ҳаво тозалигини яхши даражада сақлаб туради.

Чорва моллари орасида учрайдиган бир қатор юқумли касалликлар борки, уларни олдини ва хавфсизлик чораларини кўриш лозим.

Куйдирги касаллиги. Бу касаллик ўткир юқумли касаллик ҳисобланади ва ҳайвонларнинг ҳамма турларига, шунингдек, одамга ҳам юқади.

Бу касалликда ҳайвон жуда ҳам бўшашиб, иштаҳаси йўқолади, тана ҳарорати 41–42,5ºС га кўтарилади, шиллиқ пардалари кўкаради, ҳайвон ҳаллослайди.

Кўп ҳайвонларнинг терисида шишлар пайдо бўлади, қорамол вақти-вақти билан безовталанади, ич кетиши ва сийдик қизариши каби клиник белгилар намоён бўлади.

Бруцеллёз касаллиги (қораоқсоқ касаллиги). Мазкур касалликда ҳайвонларда ҳомила тушиши, йўлдошнинг ушланиб қолиши касаллик белгилари бўлиб ҳисобланади. Ҳомиланинг тушиши кўпгина ҳолларда буғозликнинг иккинчи ярмида кузатилади, касаллик инсонга юқади.

Бундай белги билан касалланган ҳайвонларга аниқ диагноз қўйилгунча сутини истеьмол қилмасдан туриш керак.

Туберкулёз (сил) касаллиги. Туберкулёз касаллиги сурункали ўтувчи характерли бўлиб, организмнинг ўпка, ичак, лимфа тугунларида ўзига хос турдаги туберкула тугунакларини ҳосил қилади, бу касаллик билан инсонлар ҳам касалланади.

Қутуриш касаллиги. Бу касаллик билан барча турдаги иссиқ қонли ҳайвонлар ва шунингдек одамлар ҳам касалланади.

Касаллик белгилари кўпчилик ҳайвонларда ўхшаш бўлиб, қўзғалувчанликнинг ортиши, атрофга жавоб рефлексларини бузилиши, иштаҳасизлик, еб бўлмайдиган нарсаларни тишлаши, кўплаб сўлак ажратиши билан характерланади. Бу ҳолат 2 кун давом этиб, ҳайвоннинг шол бўлиб ўлиши билан якунланади.

Оқсил касаллиги. Мазкур касаллик қорамолларда оғир кечувчи хусусиятга эга, касаллик оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватларида, елин терисида ва оёқларда яраларнинг ҳосил бўлиши билан характерланади.

Қорасон касаллиги. Бу касаллик 3 ойликдан 4 ёшгача бўлган қорамолларда кўп учрайди.

Касал молнинг тана ҳарорати кўтарилади, мускулли қисмларидаги шишган жойларда оғриқ ва ғижирлаш пайдо бўлади, ҳайвон 1–3 кун давомида нобуд бўлади.

Сальмонеллёз касаллиги. Касаллик билан бузоқлар 10 кунлигидан 2 ойлик ёшгача зарарланади. Касаллик сут, обрат орқали ва нафас олиш жараёнида юқиши мумкин.

Касал бузоқларда лоҳасланиш, тана ҳароратининг кўтарилиши, бел қисмининг букчайиши, кўзларининг ярим юмилиши ва ёш оқиши, ич кетиши, жунининг хурпайиши каби белгилар кузатилади.

Метрит касаллиги. Бу касаллик бачадоннинг яллиғланиш касаллиги бўлиб, сигирларда кенг тарқалган ва турли кўринишларда кечади. Касаллик бачадоннинг шикастланиши, йўлдошнинг ушланиб қолиши ва бачадонга микроб тушиши натижасида келиб чиқади.

Касалланган молларда ҳолсизланиш, тана ҳароратининг кўтарилиши, нафас олиш ҳамда юрак уриши тезлигининг ортиши, иштаҳа йўқолиши, инграш ва букчайиш каби аломатлар намоён бўлади.

Мастит касаллиги. Сут безларининг бир қанча турдаги бактериялар томонидан зарарланишидир. Сут безидаги яллиғланиш даражасига қараб касаллик белгилари ҳар хил бўлади.

Касалликнинг оғир кўринишларида елин шишиб кетади, унинг касалланган маҳаллий қисмларида ҳарорат кўтарилади, кучли оғриқ пайдо бўлади, натижада сигирнинг иштаҳаси йўқолади. Сурункали кўринишларида эса елин паллаларидан бири ёки бир нечтаси шишган ҳолатда бўлиб, сут ўзига хос бўлмаган ириган кўринишда бўлади.

Туққандан кейинги фалажлик касаллиги. Касаллик туғишдан кейин рўй беради. Сигирлар кўп миқдорда сут ишлаб чиқариши давомида катта миқдорда кальций ва бошқа қимматли минерал моддаларни организмдан чиқариб юбориши натижасида вужудга келади.

Касалликнинг биринчи белгиси бу – гандираклаш, ётгандан кейин тура олмаслик, сигирлар ётиб қолганда бошини қорин устига қўйиб ётиши кабилардир. Касал сигирга ўз вақтида зарурий чоралар кўрилиб ёрдам берилмаса, у нобуд бўлади.

Туёқ касаллиги. Касалликнинг келиб чиқишига сабаб – туёқнинг шикастланиши, туёқлар орасидаги терининг ёрилиши ёки шилиниши каби ҳолларда, шу жойга бактериялар тушиб зарарлайди ва касаллик келиб чиқади.

Касаллик белгилари шундан иборатки, молда борган сари оғирлашадиган оқсоқлик пайдо бўлади, туёқ атрофида шиш ҳосил бўлади, қўланса ҳид пайдо бўлади. Касаллик инфекциясининг оёқ бўғимларига ўтиши оқибатида мол нобуд бўлиши мумкин.

Чорва молларининг қон-паразитар касалликлари. Республикамиз ҳудудида кўп учрайди касаллик яйлов каналари томонидан юқтирилади.

Касалланган ҳайвонларда тана ҳарорати кўтарилади, иштаҳаси йўқолади, қон камаяди (анемия), сийдик тўқ қизил тусга киради, шиллиқ пардалар сарғаяди.

Касалликнинг олдини олиш учун молхоналарнинг деворларида тирқиш ёриқлар бўлмаслиги керак. Деворларни сувоқ қилиб, оқлаш мақсадга мувофиқ. Қорамолларни баҳор-ёз даврида ҳар 15–20 кунда чўмилтириб туриш, полиамидин, беренил, азидин препаратлари билан ҳар 100 кг тирик оғирлигига 5 мл ҳисобида олдини олиш тадбирларини ўтказиш тавсия этилади.

Оғиз сутини бузоққа тўлиқ тўйганича эмизилади. Бузоқ иссиқроқ жойда сақланади, айрим кишилар молхонасида махсус бузоқхона ҳам қурдиради ва унга эркин қўйиб юборади.

Сигирни соғишдан олдин, унинг елини олдин иссиқ сувда намланган латта билан артилиб, кейин қуруқ латта билан суртиб тозаланади.

Сигирни сақлайдиган жой тоза бўлиб, нам бўлмаслиги керак. Молхона ҳар 3–5 кунда исириқ (адарасмон) тутатилиб, дезинфекция қилиб турилади.

Бузоқни соғлом қилиб ўстириш учун, бузоқ ўзи озиқланадиган давргача, яьни 40 чиққанча эмчакнинг 2 та сўрғичини бузоқ эмиши учун қолдириш шарт.

Бузоқни ҳар куни тоза ҳавода яйратиш, яьни бўш қўйиш керак. Бошқа озуқалар билан озиқлана бошлагандан кейин қўшимча озиқлантирилади.

Сигирларни боқишда озиқлантиришга катта эьтибор бериш лозим, уй шароитида боқилаётганда берилаётган озуқага ёт нарсаларнинг бўлмаслигига эьтибор бериш зарур.

Сигирлар дамлатадиган озуқаларни истеьмол қилиб, дамлаб кетса қуйидагиларни бажариш лозим. Ҳайвонни югуртириш, тоза сут ичириш, устидан яхтак сув қуйиш, оғзига яхши чайналадиган дарахтларнинг (толнинг) новдасидан солиб боғлаб қўйиш.

Чўл, дашт зоналарида яйловга боқиладиган ҳайвонларда дала каналари ҳайвонларда учраши мумкин. Канани эса ўлдирувчи воситалар билан (керосин, какра қайнатмаси ва бошқа замонавий дезинфекторлар) ювиш керак.

Бузоқ, умуман ҳайвонларнинг ичи кетса, сариқ ўтнинг қайнатмасидан ичириш лозим.

Ҳайвон сақланадиган молхонани, ҳайвон молхонадан чиққандан кейин (баҳорнинг охири, ёз ойларининг бошларида) тозалаб, оҳаклаб қўйиш керак. Ҳайвон молхонага кириш олдидан ҳам шундай қилиш лозим.

Сигир туққандан кейин, тезда қуйга келиб, янгидан қочириш учун уни ҳар куни энг камида 1–1,5 км юргизиш зарур.

Қорамолларни бўрдоқига боқишда салқин, қоронғироқ жой мақсадга мувофиқ бўлади. Берилаётган озуқага эьтибор бериш керак ҳайвонни озуқа билан бўктириб қўймаслиги лозим.

Ёз кунлари ҳар куни чўмилтирилса семириб, тозаланади. Семираётган мол жуда нозик дидли бўлади, агар озуқани кўнгилдагидай емаса, бошқасига алмаштириш зарур.

Паррандаларни касалликлардан асраш

Жўжа ва товуқларни касалликлардан ҳимоя қилиш учун қуйида келтирилган режа асосида эмлаш мақсадга мувофиқдир.

1 кунлигида мускул орасига

7–8 кунлигида сув билан

14 кунлигида бурнига 2 томчи

17–18 кунлигида сув билан

35 кунлигида бурнига 2 томчи

43 кунлигида оғзига 5 томчи

45 кунлигида кўзига 1 томчи

65 кунлигида бурнига 2 томчи

80 кунлигида кўзига 1 томчи

90 кунлигида бурнига 2 томчи

105 кунлигида оғзига бурнига 5 томчи

115 кунлигида қаноти остига

115 кунлигида мускул орасига

Жўжаларга дастлабки кундан бошлаб А, Д, Е, С ва В гуруҳига кирувчи витаминларни меьёридаги миқдорларда бериб борилиши, кўпчилик юқумсиз касалликларнинг олдини олиб, жониворларни соғлом ўсиб-етилишида муҳим аҳамиятга эга.

Шунингдек, паррандалар озуқасига турли микро ва макроэлементлар ҳамда бошқа қўшимчаларнинг бериб борилиши ҳам мақсадга мувофиқдир.

Паррандаларни озиқлантиришда 1 бош паррандага сарф қилинадиган комбикорма миқдори:

Сил (туберкулёз) ҳақида нималарни биламиз? Уни енгиб ўтиб, соғайиб кетиш мумкинми? Сил билан хасталанган инсоннинг жамиятдаги кейинги тақдири нима бўлади?

Бугунги мақоламизда силга йўлиққан, аммо, уни енгиб ўтиб, тўлиқ соғайиб кетишга муваффақ бўлган, кейинги фаолиятида эса сил билан хасталанганларга ёрдам қўлини чўзишни ўз мақсадига айлантирган инсон, Сарвар Отажонов ҳақида суҳбатлашамиз.

Сарвар Отажонов Хоразм вилояти, Хонқа туманида истиқомат қилади. Оилалик, икки нафар қизини тарбияламоқда. Икки йил олдин у оила боқиш, рўзғор тебратиш илинжида Россияга ишлагани кетади. У ерда жуда мураккаб шароитларда меҳнат қилиб, оғир хасталик - силга чалинади.

Ўзбекистонга қайтиб келгач, Сарвар сил касаллигига чалинганини аниқлайди. Бу эса уни даҳшатга солади.

Шундан сўнг, Сарвар шифохонада 2 ой даволанди. Даволаниш асносида у деярли ҳар кунида ўзининг ҳолатини назорат қилар, шифокор тавсия қилган дориларни мунтазам ичиш натижасида ўзидаги содир бўлаётган ўзгаришларни ён дафтарчасига қайд қилиб борар эди. Ниҳоят, чеҳрасида ўзгариш бўлиб, иштаҳаси очилиб, кун сайин аҳволи яхшиланаётганлигини ҳис қилди. Сарварни даволовчи шифокор 57-куни унинг олдига кириб, бу касалликдан бутунлай тузалганлигини айтади. Буни эшитган Сарварнинг кўзларида ёш қалқиди.

Сил касалининг азобларини ўз бошидан ўтказган, бу касалликка қарши курашиб, уни енгиб ўтган Сарвар бошқаларга ҳам ёрдам қўлини чўзишга қарор қилди.

Бугунги кунда Сарвар АҚШ Халқаро тараққиёт агентлиги (USAID) силга қарши кураш бўйича дастурининг Хоразм вилояти Мультидисциплинар командасида (МДК) аутрич бўлиб ишламоқда.

У хорижга чиқиб келган фуқаролар, меҳнат мигрантлари билан учрашиб, уларни тиббий кўрикдан ўтишга, анализ топширишга тарғибот қилмоқда, тушунтириш ишларини олиб бормоқда.

«Ҳозир МДК таркибида аутрич бўлиб ишлайман, вазифам - хорижда ишлаб келган меҳнат мигрантлари билан учрашиш, улар билан суҳбатлашиш, аҳволини ўрганиш ҳисобланади.

Сарвар Отажонов сўзларига кўра, учрашув чоғида у меҳнат мигрантининг аҳволи, яшаш тарзини ўрганади. Ташқи кўринишидан сил касали аломатлари бор-йўқлигига эътибор қаратади.

«Учрашув чоғида хорижда бўлиб келган ҳамюртимизнинг аҳволига эътибор қаратаман. Баъзан, оддий савол-жавоблар орқали сил аломатларини аниқлаш мумкин бўлади. Узоқ давом этаётган йўтал, балғам ажратиш, иситманинг кўтарилиши, тунги терлаш, ҳолсизланиш, иштаҳа сусайиши, вазн йўқотиш, кўкрак қафасда оғриқ, қон туфлаш - мана шулар силнинг аломатларидир. Уни дарҳол тиббий кўрикдан ўтиши, анализ топшириб, рентгенга тушишга кўндираман.

Айни пайтда, Хоразм вилоятининг барча туманлари поликлиникаларида махсус силга қарши кураш кабинетлари бор. У ерда фуқаролар бепул анализ топшириши, рентгенга тушиши мумкин. Бунда фуқаронинг шахси сир сақланади ва ҳеч кимга ошкор қилинмайди.

Сарвар Отажонов сўзларига кўра, сил бедаво касаллик эмас, уни вақтида аниқлаб, тегишли муолажалардан тўлиқ ўтиш даркор. Шунда силни енгиб ўтиш мумкин бўлади, бунда инсон тўлиқ соғайиб кетади.

«Асосий муаммолардан бири - одамларнинг дунёқарашидир. Халқимиз орасида силга йўлиққан одамларга нисбатан муносабат ўзгача бўлган. Бу эса сил касаллигига чалинганларга руҳан ёмон таъсир қилади. Ўзим гувоҳи бўлганман, силга чалинган ота даволанишдан бош тортди. Уч қизим бор, уларни узатишим керак ахир, сил диспансерига бормайман, деб туриб олди. Агар сил эканимни билишса, ҳеч ким мен билан алоқа қилмайди, деб қўрқди.

Ёки 20 ёшли йигитча. Сил диспансерида даволансам, ҳеч ким менга қизини бермайди, деб куюнди. Оилада сил касали аниқланган келиндан воз кечиб юборилмоқчи бўлган ҳолатларни кўрдик. Ёш оиланинг турмуши бузилишига сал қолди. Ёки бўлмаса, оила боқувчиси ҳисобланган ота. У диспансерда даволансам, оиламга ким қарайди, ким уларни боқади, деб бош тортишга ҳаракат қилди.

Мана шуларнинг ҳаммаси билан ишлаймиз, уларга тушунтирамиз. Ҳар томонлама ёрдам берамиз. Психологимиз улар билан суҳбатлашади, муаммоларини ҳал этишга ёрдамлашади.

Айни пайтда МДК таркибида фтизиатр ва инфекционист шифокорлар, психолог, тиббий ҳамшира, ижтимоий масалалар бўйича ходим ва аутричлар фаолият юритмоқда. Гуруҳга Силга қарши курашиш диспансери бош врачи координаторлик қилади.

МДК гуруҳида ижтимоий масалалар бўйича ходим Феруза Саипова сўзларига кўра, бугунги кунда улар сил касаллигига чалиниш эҳтимоли юқори бўлган қатлам билан фаол иш олиб боришмоқда.

МДК психологи Шаҳло Қурбонова сил касалига чалинганларга руҳий ёрдам бериш, уларни тушкунликка тушиб қолишини олдини олиш, ҳаётга бўлган қизиқишини сўндирмасликка ҳаракат қилиш билан шуғулланади.

Сил касаллигини бошидан ўтказган, уни енгиб ўтган 31 ёшли Сарвар Отажонов унга чалинган беморларни барвақт аниқлаш, уларни даволанишга таклиф қилиш ва бу касалликнинг давоси борлигига ишонтириш ҳамда уларни ижтимоий қўллаб-қувватлаш билан шуғулланмоқда. Чунки Сарвар бу касалликни ўз бошидан ўтказган. У бундай беморлар қанчалик меҳр-мурувватга, эътиборга муҳтожлигини билади, бутун вужуди билан ҳис қилади.

Сарвар хорижда бўлиб қайтган меҳнат мигрантларига, ўзида сил касаллиги аломатларини сезган, аммо нима қилишни билмай, ҳайрон бўлиб турган ҳар қандай инсонга ёрдам қўлини чўзиш, уларга маслаҳат беришга тайёр (телефон рақами +998 99 964 0809).

Эсда тутайлик, сил фақат ўзимизга эмас, балки оила аъзоларимизга, яқин қариндошларимизга, дўстларимизга ҳам хавф солиши мумкин. Уни ўз вақтида аниқлаб, зудлик билан даволаниш - касалликка ҳеч қандай имконият қолдирмайди.

Презентация была опубликована 4 года назад пользователемГригорий Ладыгин

2 Бугим касаллиги билан уму- мий амалиёт врачига 7 % Буюк Британия ахолиси мурожаат килади. Таянч - харакат системаси касалликлари билан амбул- аторияга мурожаат килган касаллар сони йилига 315 млн.дан ортиб боради.

3 Бугимда огрикнинг энг асосий сабаблари: Остеоартрозлар, вирусли полиар- тритлар. Остеоартроз - кенг таркалган касаллик хисобланиб, бирламчи ва иккиламчи булади. Бирламчи остеоартроз бир нечта бугимларнинг симметрик зарар- ланиши билан характерланади. Иккила- мчи остеоартроз эса травмадан кейин купрок кузатилганлиги сабабли ассимм- етрик куринишда учрайди.

4 Бугим огриги билан кечадиган хавфли касалликлар: Йирингли инфекциялар( гонококкли, стафилококкли, стрептококкли) Ревматоидли артрит(25 % моноартрит билан бошланади) Туберкулёз Инфекцион эндокардит Ревматизм

5 Тошмалар ва миграцияловчи артралгия, шунингдек йирингли моно ёки олигоартрит диссеминациялашган гонококкли инфекцияга хос булиши мумкин. Артрит ва сакроилеит бруцеллез ва спонди- лоартропатия учун характерли. Жануби-Шаркий Осиёдан эмигрантлар оки- мида суяк ва бугим туберкулези купрок учрайди. Артралгиянинг бошка сабаблари орасида ВИЧ-инфекцияси, коллагенозлар, усмалар хам учрайди.

6 ВИЧ- инфекциясида уткир ости олиго- артрит, бугимнинг ассиметрик зарарла- ниши ва тошмалар кузатилади. Артралгия ва артритлар ёмон сифатли усмаларда куп кузати- лади(лейкоз, лимфома, нейро- бластомаларда). Упка ракида гипертрофик остеоар- тропатия ривожланади, упка ва сут безлари раки бугимларга метастазлар бериши билан кечиши мумкин.

7 Бугимлардаги огрик синдромини киёсий ташхислаганимизда куйи- дагиларга эътибор бериш керак: энг аввал врач бу касалликни мустакил касаллик ёки бошка системалар патологияси (модда алмашинуви, эндокрин бузилишлар ва бошкалар) белгиси куринишида намоён булишини; Патологик жараён характерини аниклаш(яллигланиш, дегенератив- дистрофик, кушилган);

8 Бугим касалликларининг нозологик формасини, боскичларини, фаол- лик даражаси ва бугим функ- циялари етишмовчилигини аник- лаш; Анамнезида утказган специфик юкумли касалликлар(гонорея, бру- целлез, туберкулез, дизентерия), юкори нафас йуллари уткир ин- фекцияси ( грипп, ангина);

9 Огрикнинг пайдо булиш шароити ва характери. Масалан, эрталабки кучайган до- имий огриклар - бу касалликнинг яллигланиш табиатига хос. Умурт- ка ва бугимлар дегенератив зарар- ланишида - огрик харакатланганда, юрганда, жисмоний зурикишда кучаяди.

10 Патологик жараён локализацияси: ревматоидли артрит кулнинг майда бугимлари зарарланиши билан бошланса, деформацияловчи остео- артроз эса йирик бугимларнинг за- рарланиши билан характерланади, юкори мучалардаги моноартрит грипп, тонзиллит билан боглик булса, пастки мучалардаги моноартрит кузатилиши эса Бехтерев касаллиги билан боглик.

11 Полиартрит ва бугимларнинг симме- трик зарарланиши ревматоидли артрит- да кузатилади. Товон бош бармогининг уткир яллигланиши кари ёшдаги подагра билан касалланган кишиларда булади. Беморнинг комати, тулишганлик дара- жаси, тери копламларининг куриниши, бугимлар, ички органлар холатини ан- иклаш;

12 Бугимларни текширишда уларнинг дефигурациясига, деформациясига, бугим атрофи тукималари холатига, шиш куринишига, гиперемия, махаллий тана харорати кутарилиши, функционал бузилишга эътибор каратиш лозим. Бугимларнинг уртача чегараланган функциясида 1даража, яъни (ФЕ1) деб белгиланади. 2-функционал даражада (ФЕ2) иш фаолияти пасаяди, 3 даражада (ФЕ3) узига хизмат килиши чегараланган булади.

13 Бугим синдроми ташхисотида рентгенологик текшириш асо- сий компонентлардан булиб, бу касаллик даражасини, кечишини, давонинг самарадорлигини аник- лашда хам асосий урин тутади. Клиник текширишларга кушимча лаборатор текширишлар – ка- салликнинг уткир фазаси курсат- кичларини бахолашда,

14 асосан С-реактив оксил, дифениламин реакцияси, кон плазмаси оксиллари, фибриноген, серомукоид ва бошка- ларни ташхислашга кумаклашади ва жараён фаоллиги хакида маълумот беради. Бугимларнинг ревматоид зарарлани- шида беморларнинг ёши ва жинсини (асосан бунда урта ёшли аёллар касалланадилар), организмдаги инфек- цион учокларни, совук котиш, рухий ва жисмоний жарохатларни, аборт, тугрук- ларни хисобга олиш керак.

16 Кари ёшдаги диуретик кабул килув- чи аёлларда подаграни ташхис- лашда купинча хатога йул куйи- лади. Остеоартроз билан зарар- ланган фалангалараро бугимда ур- ат кристаллари тупланади. Пода- грали артрит тезда сурункали формасига утиб, тофуслар пайдо булиши билан кечади. Асосан, фи- бромиалгияни ташхислаш кийин.

17 Купинча у ёшли аёлларда учрай- ди. Клиник куриниши коллагенозларни- нг бирламчи юзага чикишига ухшайди. Артритлар купгина васкулитларда хам учрайди: тугунчали периартрит, Веге- нер гранулематози, геморрагик васку- лит. Ревматик полиартритни киёс- ий ташхислаганимизда бугимларда за- рарланиш частотаси: тизза, кафт-бил- ак, тупик-товон, тирсак, елка, фалан- алараро, буйин умурткаларининг умур- ткалараро бугими кетма-кетлигида булади ва

18 анамнезида утказилган ангина ёки бошка стрептококкли инфекция, йирик ва урта бугимлар жарохати, учувчи характерли, рецидивловчи, бугимларда колдик асоратлар колмаслиги, бир пайтнинг узида хам артрит, хам кардит булиши, ревматизмга хос бошка харак- терли узгаришлар, халкали эритема куринишида, хорея, тери ости тугунлари, ревматизмга карши препа- ратлар самарадорлиги.

19 Бугим синдромини аниклаётган пайтда шуни эътиборга олиш керакки, охирги ун йилда ревматизм касаллиги 2-3 та йирик бугимларни зарарлантиради, бу ревматоид артритга ухшайди. Ундан фарки шуки: эрталабки шахтлик йук- лиги, конда ревматоид фактор булиши, синовиал парда биоптатида морфо- логик узгаришлари, жараённинг сим- метриклигидир.

20 Сабаби ноаник булган палиндром ревматизмни хам бугимларнинг уткир яллигланишига киритиш мумкин. Асосий фарки урта ва кекса ёшдаги эркакларда хар хил ораликларда касал- ликнинг кузиб туришидир. Бунда асосан бир ёки бир нечта бугим зарарланиб, характерли белгилари: кучли огрик ва периартикуляр тукима шиши, конда эозинофилия ва лимфоцитоз кузати- лади.

21 Псориатик артритни киёслаш анча кийинчилик тугдиради. Асосий фаркли белгилари: Теридаги псориатик тугунлар, Тирнокларнинг биргаликда зарарлани-ши - (хиралашуви), Жинсий аъзоларнинг зарарланиши (уретрит, баланит), Рентгенологик бир томонлама сакроилеит белгилари, панжа бармокларини суяк-тогай тукимасини деструктив узгариши, ярим чикишилари ва анкилозлари кузатилади.

22 Инфекция билан боглик артритлар: Инфекцион артритлар (уткир йирингли артрит, сифилитик артрит, силли ар- трит, бруцеллезли артрит). Постинфекцион артритлар(вирусли ге- патит, кизамик, менингит). Реактив артритлар (уткир йирингсиз ар- трит).

23 Сифилитик артрит симптомлари: Артралгиялар, Тез утувчан реактив полиартрит, кечки огри- клар билан, Тизза бугими зарарланиши, Бугим функцияси сакланган холда унинг се- кин деформацияланиши. Силли артрит симптомлари: Артритни аста-секин пайдо булиши, Мушак атрофиясининг эрта пайдо булиши, Тизза, сон-чанок бугимларининг куп хол- ларда зарарланиши.

24 Уроген артритлар (гонококкли артрит, Рейтер касаллиги), Бехтерев касаллиги хам бугимларда огрик билан кечади. Масалан, Бехтерев касаллиги ёшли эркакларда учраб, бел сохасида яллиг- ланишга характерли огриклар ва шахтлик билан кузатилиб, енгил жисмоний хара- катдан кейин йуколади, пастки мучаларнинг моноолигоартрити, сакроилеит, рентгенол- огик умурткалараро синдесмофитлар билан кузатилади.

25 Артритларнинг остеоартроздан киёсий ташхиси: остеоартрознинг эрта боскичида дистал фалангалараро бугим зарарланиб, секин прогрессия- ланиш билан кечади. Объектив кур- ганда: периартрит натижасида бугим- лар деформацияси, пайпаслаганда бугим капсуласида огрик, киска муд- датли бурсит, синовит, регионар мушак- лар гипертрофияси, бугимларнинг актив ва пассив харакатларининг чекланиши.

26 Кечки боскичининг асосий клинико- рентгенологик белгилари: бугимларда механик ва яллигланишли огриклар, рецидирловчи икки томон- лама синовит, бугимларнинг яккол деформацияси, дистал фалангалараро бугим сохасидаги Геберден тугун- чалари, рентгенологик – бугим ёриги- нинг торайиши, эпифиз дефор-мацияси, кирра остеофитлари.

27 Подагранинг асосий диагностик белгилари: Пастки мучаларнинг иситма билан кечувчи уткир артрити, алкогол ичгандан сунг калтираш, асабийлашиш, травмалар, товон бош бармогининг совук котиши. Тофуслар – кулок супраси ва бугим олди териси остида уратлар. Суткалик сийдикда сийдик кислотаси микдорининг ошиши.

28 Синовиал суюклик, синовиал каватдан олинган биоптатлар ва тофусларда сийдик кислотаси кристаллари аникланади. Уткир хуружини колхицин(5 гр. суткада ) билан йукотиш.

29 Юкорида курсатилган касалликлар умумий амалиёт врачи фаолиятида куп учрайдиган касалликлардан булиб хисобланади, лекин куйидаги бугим огриги билан кечадиган ва кам учрайдиган касалликларни хам билиш лозим: СКВ, системали склеродермия, дерматомиозитлар,остеомиелит, септик артрит, рецидирловчи гидроартроз, гемофилия.

30 Бугим синдромида УАВ тактикаси: Бу касаллик беморнинг тулаконли хаётига таъсир килмаслигини узи ва кариндошларига тушунтириш керак. Касаллик енгил кечганда хам даво ва куп йиллик кузатув олиб борилиши шарт. Медикаментоз даволашда хар бир препаратни беришдан олдин хаётий курсатмага караб чукур уйлаш ва ревматолог куриги шарт.

31 Оилавий, касбий ва ижтимоий хаёт - тарзини урганиш (купгина беморларнинг хаёт тарзини ва касбини узгартиришга тугри келади). Касаллик авж олганда тинчлик ва зарарланган бугимни иммобилизация килиш. Ремиссия даврида бугим харакатини саклаб колиш максадида хар куни жисмоний машклар билан шугул- ланишга маслахат бериш.

32 Бугим касалликларини даволашда умумий принциплар. Бугим касалликларининг сабаби ноаник булганда касалликни эрта боскичларида даволаш жуда кийин кечади. Шунинг учун танланган даво чоралари эрта, боскичли ва давомли булиши керак. Рационал даво–индивидуал олиб борилиб, касалликнинг шакли, боскичи ва фаоллик даражасига боглик булади.

33 I.Ёток режим (фаол даражасида) II.Этиотроп даволаш (подагра,остеопо- роз, гиперлипидемик артропатиялар) III.Патогенетик даволаш:1)ностероидлар (реопирин,доналгин,бутадион),глюкокор -икоидлар(преднизолон,гидрокортизон). 2)делагил,ризохин,купренил,кризанол, азотиоприн ва х.к. IV.Гемосорбция, плазмоферез ва х.к.

34 Подагра касаллигининг асосий давоси: 1) Урикодепрессив препаратлар (аллопу- ринол,милурит) 2) Урикозурик препаратлар (бенемид,эта- мид) Уткир подагра хуружида колхицин(0,6- 1,2мг), индометацин (0,075 X 3 м ) ишлатилади.