Паразит са?ырау??ла?тар тарататын тері ауруы

Саба қ ты ң ма қ саты: дене гигиенасы,теріні ң ә рт ү рлі аууларымен таныса отырып,оларды ң пайда болуы мен алдын алу туралы ма ғ л ұ мат алу.

Білімділігі : О қ ушыларды теріні ң негізгі қ ызметтерімен таныстыру.

Дамытушылы ғ ы : теріні ң қ ызметі туралы жалпы биологиялы қ т ү сініктерін дамыту,кітаппен ж ұ мыс істеуге ү йрету.Шы ғ армашылы қ ойлау қ абілеттерін дамыту.

Т ә рбиелілгі : ө з денсаулы ғ ына д ұ рыс қ арау ғ а ж ә не жеке-бас гигиенасы ережелерін са қ тау ғ а т ә рбиелеу

Саба қ ты ң типі : Жа ң а саба қ

Саба қ ты ң т ү рі: Топты қ ж ұ мыс,ізденіс саба қ

Саба қ ты ң жа ң а технологиялы қ ә дісі: АКТ,Сын т ұ р ғ ысынан ойлау стратегиясы

Саба қ ты ң к ө рнекілігі: Интербелсенді та қ та, презентациялар

П ә наралы қ байланыс: медицина, қ аза қ тілі.

Саба қ ты ң ж ү ру барысы:

II. Білімді ө зектеу.

- Қ ара ң даршы балалар! Мына мектеп формасымен қ андай ә демісі ң дер?

- Біра қ ө те ө кінішті, себебі осы ү стері ң е киіп отыр ғ ан киімдері ң жыртылады, жа ң быр тисе су болады тозады, жылдан кейін қ ыс қ арып қ алады.

- Шіркін,су болмайтын,жыртылмайтын,тар болып қ алмайтын киім болса гой!

- Біра қ бізде ондай киім бар емес пе?Мен не жайында айтып т ұ рмын?

- Тері – бізді ң таби ғ и киіміміз ж ә не қ ор ғ анышымыз.А ғ аш,жемістер – сырт қ ы қ абы ғ ымен,ал жануарлар теріс і мен ж ү ні ар қ ылы қ ор ғ анады.

1.Си қ ырлы санды қ ша.

Б ұ л кезе ң де о қ ушылар ғ а сыр санды қ тан с ұ ра қ тар қ ойылады. Жауап берген топтар ғ а т ә ттілер беріледі.

1.Тері қ андай м ү ше?

2.Теріні ң қ ызметін ата ң дар?

3.Тері қ андай қ абаттардан т ұ рады?

4.Теріні ң сырт қ ы қ абатыны ң қ ызметі қ андай?

5.Тері қ андай ұ лпадан т ү зілген?

6.Май ж ә не тер бездері қ андай қ ызмет ат қ арады?

7.Тер дегеніміз не?

8.Теріні ң м ү йізді т ү зілісіне не жатады?

Ой қ оз ғ ау. Тері туындылары.

Ойлау қ абілетін бай қ ау ү шін берілген сурет бойынша ма ғ л ұ мат алу.

Д ү ние ж ү зіндегі е ң ұ зын тырна қ ты ә йел. Ол Гиннестер рекор ттар кітабына енген.Ол А Қ Ш-ты ң Солк Лайк Сити штатында т ұ рады.Есімі Ли Редмон.Ол тырна ғ ын 30 жыл ө сірген екен.Тырна ғ ыны ң ұ зынды ғ ы 8.65 м.

III. Жа ң а саба қ . Тері аурулары.

Суреттер к ө рсетіледі де, о қ ушылар осы суреттерге қ арай отырып, б ү гінгі ө тетін та қ ыр ыпты ң атауын шы ғ арады.

Та қ ырыпты тап қ аннан кейін топты қ ж ұ мыс жасайды.

Постер қ ор ғ ау.

I Топ: Безеу туралы сипаттайды.

II Топ: Са ң ырау құ ла қ тар ту ғ ызатын аурулар.

IIIТоп: Қ ышыма қ отыр

IVТоп: Дене гигиенасы.

IV.Саба қ ты бекіту.

Ә рт ү рлі суреттер ү лестіріледі. Сол суреттерді топтастырады.

2.Тапсырма. Тері с ө зіне т ү бірлес с ө здерді ,жазы ң дар.

V. Қ орытындылау.

Б ү гінгі саба қ жайында ал ғ ан ә серлерімен б ө ліседі.

VI.О қ ушышларды ба ғ алау.

VII. Ү йге тапсырма.Та қ ырыпты о қ у. Интернет желісінен тері аурулары туралы ма ғ л ұ маттар жинау.

Сабақтың тақырыбы: Терінің құрылысы, қызметі мен маңызы. Тері аурулары.

Сабақтың барысы: 1. ұйымдастыру.
2. Үй тапсырмасын тексеру.
Менен сұрақ, сізден жауап.
1. Зат алмасудың соңғы өнімдерін организмнен шығаратын мүшелерді атаңдар. тері, бүйрек, өкпе, ішек.
2. Зәр жиналатын бұлшық етті мүше. Қуық.
3. Зәр шығару мүшелерін атаңдар. Бүйрек, несепаар, қуық, зәр шығару өзегі.
4. Бүйрек арқылы тәулігіне неше литр қан өтеді? 1500 - 1700 л
5. Бүйректе негізгі қызмет атқаратын құрылым. нефрон
6. Бүйректе түзілетін сұйық зат. Зәр
7. Түнде зәр тоқтамайтын ауру. Энурез
8. Зәр шығару мүшелерін және олардың ауруларын зерттейтін ғылым. Урология
9. Қуықтың сыйымдылығы неше мл? 500мл
10. Бүйректі қуықпен байланыстырып, қабырғасы қалың бұлшық еттен тұратын түтікшелер. несепағар
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Сезім мүшелері:
Көру мүшесі – КӨЗ
Иіс сезу мүшесі - МҰРЫН
Есту мүшесі - ҚҰЛАҚ
Сипап сезу мүшесі - ТЕРІ
Дәм сезу мүшесі - ТІЛ

Тері:
● Көп қызмет атқаратын күрделі мүше.
● Адам денесінің сыртқы жабыны.
● Ол микробтарды, еріген улы және зиянды заттарды өткізбейді.
● Ауру мен денсаулықтың айнасы.
● Сипап сезу мүшесі болып табылады.
● Жүйке жүйесімен байланысты.
● Мықты, серпімді.
● Жеңіл, еркін қозғалуға мүмкіндік береді.
● Судың мөлшерін белгілі көлемде сақтайды.
● Ағзадағы артық тұздар тері арқылы шығып отырады.
● Түсі меланин пигментіне байланысты әртүрлі болады.
● Оның туындысы - тырнақ пен шаш.

Терінің атқаратын қызметі:
1. Қорғаныш 2. Сезімталдық 3. Ыдырау өнімдерін шығару. 4. Жылу реттеуші. 5. Тыныс алу
Сыртқы қабат Эпителий ұлпасынан тұрады. Үстіңгі қабат өлі жасушалардан тұрады. Ол теріні қатты бөлшектердің газдардың, сұйықтардың әсерінен сақтайды. Ескірген өлі жасушалар орнына жаңасы келіп отырады
Ортаңғы қабат
Дәнекер ұлпадан тұрады. Терінің бұл қабаты қан тамырлар мен жүйке талшықтардың таралған ұштарымен торланған.
Ішкі қабат
Май ұлпасынан түзіледі, ол ағза мүшелері үшін оқшаулағыш қабат, “төсеніш” қызметін атқарып, қоректік заттар мен энергияға қойма болып есептеледі.

Тері аурулары. Безеу.
Бұл – жыныстық жетілудің уақытша қосымша әсері. Май бездерінің шығаратын өзегі бітеледі де, оған ауру тудыратын микробтар түсіп, қабынады. Өте ащы, дәмдеуіштер (бұрыш, қалампыр, т. б.) қосылған тамақты жеуден, кофе, какао, қою шай ішуден бас тартыңдар. Ең бастысы – бір қалыпты ұйықтау, серуендеу, спортпен шұғылдану, дене шынықтыру.
Паразит саңырауқұлақтық тудыратын аурулар.
Терінің төменгі қабатын зақымдайды. Бұл қабыршақты қабатты, аяқтың, қолдың тырнақтарын толық зақымдайды. Оларға күбіртке, терінің астына тырнақтың өсуі.
Сүйел.
Терінің вирустық ауруы. Онымен көпшілік жағдайда балалар және жасөспірімдер ауырады.
Витилиго.
Терінің әр жерінде меланин пигментінің түзілуі бұзылғандықтан түрлі пішіндегі ақ дақтардың пайда болуы.
Қышыма қотыр.
Қотыр кене. Ол дененің жұмсақ бөліктерін, яғни саусақ аралықтарын, кеуде бөлігін, ішті оның төменгі жағын тесіп өзіне жол салады. Осы қышымамен ауырған адамның денесі қатты қышиды, әсіресе түнге қарай қышығаны қатты үдейді.
Ұшық.
Вирустық ауру. Ол теріде және сілемейлі қабықшада көптеген ұсақ көпіршіктерден түзіледі.
Теміреткі.
Бұл ауруды көбіне паразит саңырауқұлақтар таратады.
Тері ауруларын емдейтін дәрігерді – дерматолог деп атайды.

Түсініп, есте сақтаңдар!
Эпидермис. Дерма. Тер бездері. Шел қабаты. Қотыр(қышыма). Сүйел. Витилиго. Ұшық. Теміреткі. Безеу.
№12 зертханалық жұмыс.
Мақсаты: қол ұшының сыртын және алақанды зерттеу, саусақ ұшындағы тері өрнектері не мән беріп қарау
Керекті құралдар: лупа.
Жұмыс реті:
1. Лупа арқылы алақанның сырт жағын қарау.
2. Алақанды қарау, терінің сипап сезу және суықты сезіну рецепторларын анықтау. (әртүрлі заттар)
3. Лупа арқылы алақанды сырт жағымен салыстыру.

Қорытынды жазу.
Өзіндік жұмыс
Терінің қызметі:
Терінің құрылысы:
1. Эпидермис 2. Жылу реттеу 3. Нағыз тері 4. Тыныс алу 5. Шел қабаты 6. Сипап сезу 7. Тырнақ 8. Қорғаныш 9. Май бездері. 10. Ыдырау өнімдерін шығару 11. Шаш
Терінің құрылысы: 1, 3, 5, 7, 9, 11.
Терінің қызметі: 2, 4, 6, 8, 10.
Алмасып кеткен жүйелер.

1. Ас қорыту жүйесі
Ауыз, көмекей, жұтқыншақ, ұлтабар, өңеш, кеңірдек, аш ішек, тік ішек, тоқ ішек
Тыныс алу жүйесі
Мұрын, өңеш, асқазан, көмекей, аш ішек, өкпе, бронхылар, тоқ ішек.
Зәр шығару жүйесі
Бүйрек, қуық, нефрон, кеңірдекнесепағар, ауыз, зәр шығару өзегі., бүйрек астауы

Бекіту сұрақтары:
1. Дененің сыртқы жабыны.(тері)
2. Дәнекер ұлпасының тығыз қабаты (дерма)
3. Терінің ең негізгі қызметін ата.(қорғаныш)
4. Эпителий ұлпасынан түзілген сыртқы қабат. (эпидермис)
5. Саусақ басын қорғайтын терінің мүйізделген құрамы (тырнақ).
6. Терінің жылу бөлетін қабаты.(шел)
7. Жыныстық жетілудің әсерінен болатын ауру.(безеу)
8. Қотыр кене тудыратын ауру.(қышыма қотыр )
9. Паразит саңырауқұлақтар туғызатын тері ауруы.(теміреткі )
10. Қайратты түк.( сақал)

Бағалау.
Үйге тапсырма: § 54, 55
Терінің құрылысы, қызметі мен маңызы. Тері аурулары.

Тақырыбы: Тері. Жылу реттеу

Сабақтың мақсаты:
а) Білімділік: оқушыларға терінің құрылысы, қызметі мен маңызы, тері аурулары туралы алған білімдерін қорытындылау
ә) Дамытушылық: кесте толтыру, сәйкестікті анықтау, жаңа сөздерге анықтама беру дұрыс тұжырымдарды анықтау арқылы оқушылардың ой өрісін, дүниетанымын дамыту
б) Тәрбиелік: оқушыларды шешім қабылдағыштыққа, өз ағзаларын күте білуге салауаттылыққа, жеке бас гигиенасын сақтауға тәрбиелеу
Сабақ типі: Қорытынды сабақ
Сабақ түрі: Аралас
Сабаққа қолданылатын әдістер: сұрақ - жауап, жеке, топтық жұмыс, интерактивті тақтамен жұмыс
Сабаққа қолданылатын көрнекіліктер: интерактивті тақта, кесте, лупа, суреттер
І. Ұйымдастыру:
- Оқушыларды түгелдеу
- Тәртіп, тазалықты қадағалау
- Оқу - құралдарын тексеру
ІІ. Қорытынды сабақ

Жоспар:
1. Ассосациялық сұрақтар
2. Кесте “терінің құрылысы мен қызметі”
3. Біліміңді сына “Терінің рөлі қандай?”
4. Жұмбақтар
5. “Сынақтан сүрінбе?”
6. Зерттеу
7. “Суреттер сөйлейді” (слайд)
8. Анықтама сөздер

3. Кесте “терінің құрылысы мен қызметі” (құрлысы мен қызметі ауыстырылып беріледі, тиісті сөйлемді орынына қою)
Терінің қабаттары
1. Эпидермис
Құрылым ерекшелігі:
Көпқабатты эпителий, сыртқы қабаты - мүйізді қабат, өлі жасушалардан, ішкі - өсуші қабат - тірі жасушалардан тұрады.
Қызметі:
Теріні сыртқы ортаның зиянды әсерінен қорғайды, ауру қоздырушы ағзалардан қорғайды.

2. Дерма (нағыз тері қабаты)
Құрылым ерекшелігі:
Дәнекер ұлпасынан тұрады, қалыңдығы 1 - 205 мм, қантамырлары, лимфа, жүйке талшықтары жиі орналасқан. Бұл қабатта түктің түбірі, тер, май бездері орналасқан.
Қызметі:
Тер мен зат алмасу өнімдері шоғырланған, су - тұз алмасу реттеледі, дене температурасы реттеледі.

3. Тері астындағы май клетчаткасы (гиподерма)
Құрылым ерекшелігі:
Май жасушаларына толы, қалың, жұмсақ ширатылған талшықтардан тұрады.
Қызметі:
Ішкі мүшелерді, ұлпа мен сүйекті соққыдан сақтайды, ішкі мүшелерді жылу мен суықтан қорғайды.

3. Біліміңді сына
“Терінің рөлі қандай?”
1) Тері – жабын мүшесі, неге?
2) Тері – қорғаныш мүшесі, неге?
3) Тері – сезім мүшесі, неге?
4) Тері – дене температурасының тұрақтылығын сақтаушы, неге?
5) Тері – зәр шығару мүшесі, неге?
6) Тері – тыныс алу мүшесі, неге?
7) Теріде дәрумені түзіледі, қандай?
8) Теріде қоңыр пигмент түзіледі, неге?
9) Теріде бездер бар, қандай?

4. Жұмбақтар
1) Тау басында бәйтерек, бәйтерекке су керек. (бас, шаш)
2) Өзінің жаны жоқ
Жандыға жабысып күн көреді. (тырнақ)
3) Газды да алмастырады, суды да бөледі.
Ыстық-суығыңды да сезеді,
Күте білсең аурудан да қорғайды. (тері)

5. “Сынақтан сүрінбе?”
1. Терінің сыртқы қабаты.
а) шел ә) эпидермис б) дерма

2. Терінің сыртқы қабатындағы ұлпа.
а) жүйке ұлпасы ә) бір қабатты эпителий б) көп қабатты эпителий

3. Нағыз тері қабаты.
а) дерма ә) шел б) эпидермис

4. Тері бездері терінің қайсы қабатында орналасқан?
а) эпидермис ә) дерма б) шел

5. Нағыз тері қабаты қандай ұлпадан тұрады?
а) майлы ұлпа ә) эпителий б) дәнекер

6. Терінің қызметтері.
а) қорғаныш ә) эпителий б) екеуі де

7. Қоңыр пигмент терінің қайсы қабатында түзіледі?
а) шел ә) эпителий б) дерма

8. Теріде түзілетін дәрумен.
а) Д ә) В б) С

9. Саусақ басын қорғайтын терінің мүйізделген құрамы
а) май ә) тырнақ б) шаш

10. Газдардың алмасуы терінің қандай қызметіне негізделген
а) зәр бөлу ә) қорғаныш б) тыныс алу

6. Зерттеу (биологтар, дерматологтар, косметологтар қол ұшының сыртың және алақанды зерттеп мамандығына сай жауап беру)

7. “Суреттер сөйлейді” (слайд)
1. Тері аурулары
2. Тері күйгенде
3. Үсік шалғанда
4. Тері ауруларының алдын алу. Шынығу
5. Бет күтімі
6. Тырнақ күтімі
7. Шаш күтімі
8. Киім гигиенасы
9. Аяқ киім гигиенасы
10. Киім таңдай білесіз бе?
11. Әдемілікті қалайсыз ба?

8. Анықтама сөздер
Эпидермис
Дерма
Май клечаткасы
Витилиго
Темретка
Дерматолог
Рецепторлар

Ақша жоғалтқаның ештеңе жоғалтпағаның
Уақыт жоғалтқаның аз жоғалтқаның
Денсаулық жоғалтқаның бәрін жоғалтқаның.
Сау дене, азат ақыл, адал көңіл -
Үшеуімен бақытты болады өмір.

Кіріспе.

?сынылып отыр?ан о?у ??ралы 7-шы сынып биология п?ні бойынша ?айталау?а арнал?ан. О?у ??ралы –жалпы білім беретін мектептегі биология п?ніні? мазм?ны бойынша ??рыл?ан. Атал?ан о?у ??ралында о?ушыны? міндетті т?рде игеруін ?ажет

ететін с?ра?тар мазм?ны тарау бойынша ??растырылды. Тест тапсырмаларыны? ?р?айсысына жауапты? 3 н?с?асы ?сынылады, оларды? біреуі ?ана д?рыс болып табылады. Тест тапсырмалары ?р тарауды? та?ырып санына байланысты 10- 40 с?ра?тан ??ралады. Онда 7 сынып биология о?улы?ыны?

І тарау. Вирустар д?ниесі

ІІ тарау. Бытыраны?тар д?ниесі

ІІІ тарау.Са?ырау??ла?тар д?ниесі

VІ тарау.Т?менгі сатыда?ы ?сімдіктер тарма?ы.

V тарау. Жо?ары сатыда?ы споралы ?сімдіктер

VІ тарау Біржасушалы ж?ндіктер д?ние тарма?ы немесе ?арапайымдар.

VІІ тарау. К?пжасушалы ж?ндіктер ж?не жануарлар д?ние тарма?ы.

VІІІ тарау. Желілілер типі.

?сынылып отыр?ан о?у ??ралы о?улы?та?ы та?ырыптарды толы? ?амтиды ж?не толы?тыра т?седі. Дидактикалы? тестілерді пайдалану ар?ылы ?ткен материалдарды ?аншалы?ты т?сінгендігін аны?тау?а болады. ?орыта айт?анда тестілер жина?ы о?ушыларды? білімін толы?тырып, ал?ан білімін бір ж?йеге келтіріп, о?ушыларды? биология п?ніне деген ?ызы?ушылы?ын арттыра т?седі.

Дайындаған: Қарағожина Кенжегүл

І тарау. Вирустар дүниесі

ІІ тарау. Бытыранықтар дүниесі

ІІІ тарау.Саңырауқұлақтар дүниесі

VІ тарау.Төменгі сатыдағы өсімдіктер тармағы.

V тарау. Жоғары сатыдағы споралы өсімдіктер

VІ тарау Біржасушалы жәндіктер дүние тармағы немесе қарапайымдар.

VІІ тарау. Көпжасушалы жәндіктер және жануарлар дүние тармағы.

VІІІ тарау. Желілілер типі.

Ұсынылып отырған оқу құралы 7-шы сынып биология пәні бойынша қайталауға арналған. Оқу құралы –жалпы білім беретін мектептегі биология пәнінің мазмұны бойынша құрылған. Аталған оқу құралында оқушының міндетті түрде игеруін қажет

ететін сұрақтар мазмұны тарау бойынша құрастырылды. Тест тапсырмаларының әрқайсысына жауаптың 3 нұсқасы ұсынылады, олардың біреуі ғана дұрыс болып табылады. Тест тапсырмалары әр тараудың тақырып санына байланысты 10- 40 сұрақтан құралады. Онда 7 сынып биология оқулығының

І тарау. Вирустар дүниесі

ІІ тарау. Бытыранықтар дүниесі

ІІІ тарау.Саңырауқұлақтар дүниесі

VІ тарау.Төменгі сатыдағы өсімдіктер тармағы.

V тарау. Жоғары сатыдағы споралы өсімдіктер

VІ тарау Біржасушалы жәндіктер дүние тармағы немесе қарапайымдар.

VІІ тарау. Көпжасушалы жәндіктер және жануарлар дүние тармағы.

VІІІ тарау. Желілілер типі.

Ұсынылып отырған оқу құралы оқулықтағы тақырыптарды толық қамтиды және толықтыра түседі. Дидактикалық тестілерді пайдалану арқылы өткен материалдарды қаншалықты түсінгендігін анықтауға болады. Қорыта айтқанда тестілер жинағы оқушылардың білімін толықтырып, алған білімін бір жүйеге келтіріп, оқушылардың биология пәніне деген қызығушылығын арттыра түседі.

ІІ- тарау.Бытыранқтар дүниесі

1)Бүкіл жер бетінде тіршілік етіп, өмір сүретін барлық ағза қалай аталады?

2)Ағзалық зат қайсысы?

ә)май, нәруыз, шикізат

б)нуклеин қышқылы, нәруыз, май

3)Су мен минералды тұздар қалай аталады!

4)Биологияда ағзалық әлемді жүйеленудің ең жоғарғы тобы қалай?

б)тірі табиғат дүниесі

5)Тірі табиғат дүниесі нешеу?

6)Вирус деген не?

ә)Өлі ағза және тірі ағза

Биология оқулығы 6 сынып. 2006 жыл

2.Справочные материалы по биологий 2000 жыл

3.Проверяйте свои знания 2001 жыл

4.Биология анықтамалығы 2009-2010 жыл

5. Биология және салауатылық негіздері 2009-2010жыл

6. Биология Қазақстан мектептерінде.2009-2010 жыл

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2004 жылғы 15 қыркүйектегі N 494 бұйрығы. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2004 жылғы 8 қазанда тіркелді. Тіркеу N 3141. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 17 қаңтардағы № 10-1/18 бұйрығымен

• Мәтін
• Ресми жарияланым
• Ақпарат
• Өзгерістер тарихы
• Сілтемелер

Ескерту. Бұйрықтың күші жойылды - ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.01.17 № 10-1/18 (қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасының "Ветеринария туралы" Заңының 26 бабына сәйкес, бұйырамын :
1. Жануарлардың саркоптоидоз және демодекоз ауруларының алдын алу және жою бойынша ветеринариялық іс-шараларды жүзеге асыру туралы ереже бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігінің облыстық Астана және Алматы қалалары аумақтық басқармалары Ветеринария департаментімен бірге заңнамада белгіленген тәртіпте осы бұйрықтан туындайтын керекті шараларды қабылдасын.
3. Осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткізілген күнінен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылығы Министрінің
"Жануарлардың инфекциялық және
инвазиялық ауруларының алдын алу
және жою бойынша ветеринариялық
іс-шараларды жүзеге асыру жөніндегі
ережелерді бекіту туралы"
2004 жылғы 15 қыркүйектегі
N 494 бұйрығымен бекітілген

Осы саркоптоидоз және демодекоз ауруының алдын алу және жою жөніндегі ветеринариялық іс-шараларының ережесі (одан әрі - Ереже) жеке және заңды тұлғаларға ветеринариялық іс-шараларды ұйымдастыру және жүргізудің Қазақстан Республикасының "Ветеринария туралы" Заңының 26-бабына сәйкес міндетті түрде орындауға тиісті тәртібін анықтайды.

1. Саркоптоидоз (қышыма, қотыр, қыршыңқы) - Жануарлардың инвазиялық тері ауруларының жинақталған тобының атауы, қышыма түрінде өтеді, тері қабынып ауырады, теріні зақымдайды, нәтижесінде терінің жүндері, қылшықтары түседі және мал арықтайды.
Саркоптоид кенелері қоздыратын малдың тері аурулары әр малдың түріне қарай әр түрлі қотырға бөлінеді, әр түрлі қышыма болады: терідегі қышыма (псороптоз, отодектоз), теріні қасуға мәжбүр ететін қышыма (саркоптоз, нотоэдроз), теріні жейтін қышыма (хориоптоз) және терінің темірленуі қыршыңқысы (демодекоз).
Псороптоз - мал денесінде паразиттік тіршілік ететін кенелер қоздыратын инвазиялық ауру. Псороптозбен ірі қара малы, қой, ешкі және қояндар ауырады; Саркоптоз - малға қышыма қотыр кенесі жұқтыратын инвазиялық ауру. Онымен ірі қара малы, қой, ешкі, шошқа, түйе, ала бұғылар, маралдар және терісі бағалы аңдар ауырады; Демодекоз-паразит кенелер қоздыратын инвазиялық тері ауруы, онымен ірі қара малы және ит ауырады; Хориоптоз бен қой және ешкі ауырады; Отодектозбен терісі бағалы аңдар, ит және мысық ауырады.

2. Диагноз. Диагнозды жануарлардың клиникалық белгілеріне қарап, эпизоотиялық анықтамаларды ескере отырып, теріден тексеруге қырынды сынама алып, зерттеп және оны микроскопиялық тексеру арқылы анықтайды.
Диагноз қою кезінде саркоптоидозды сифункулятоздан (биттеуден), маллофагоз (жүнжегіштен), экземадан, паразиттік тіршілік ететін иксод кенелері қоздыратын аурулардан және тағы басқа зат алмасу ауруларынан ажырату қажет.
Қоздырғыштың түрін анықтау үшін, теріден зерттеуге қырынды сынама алады. Лабораториялық зерттеуге терінің қырындысын терінің зақымданған жері мен сау жерінің шекарасынан, жаңа қатаймаған ошақтардан және міндетті түрде бірнеше жерден алады, тері жегіштерде жараның нақ ортасынан, қышымада сынаманы тереңірек батырып алады.
Қояндардың псороптозында, терісі бағалы аңдардың отодектозында және шошқаның саркоптозында құлақ қалқандарының қабыршақтарын алып тексереді, ал демодекозда түйін ішіндегі заттарды, қорларды жалпылама әдіспен тексереді.
Сынаманы шыны пробиркаға салып, жақсылап тығындайды және шаруашылықтың, ферманың атауы, мал иесінің аты-жөні, жануардың түрі, түсі, материалдың алыну себебі және алынған күні, айы, жылы жазылған этикеткасы болуы қажет:
1) алынған сынаманы бактериологиялық шашкаға салып, аузын жабады, аузын төмен қаратып ыстық ваннаға қыздырады, содан кейін 15-20 минут өткесін, оны қара түсті қағаздың үстінде салып қарайды, одан саркоптоид кенелерінің бар-жоғын анықтайды (ақ түсті қозғалыстағы нүктелер көрінеді);
2) сынаманы шыны пробиркаға салып, үстіне натрий және калийдің сілтілі 10 пайыз судағы ерітіндісін құяды, 10-15 минут ваннада қайнағанша қыздырады, содан кейін шыныдағы затты петлямен төсеніш шынының үстіне салып, жапқыш шынымен жабады, одан кейін микроскоппен немесе лупамен зерттеп қарайды.
Егер сынамада кенелер немесе оның жұмыртқалары табылса, онда диагноз анықталғаны. Диагноз анықталмаған жағдайда, қайтадан сынама алып, сезікті ауруға қайтадан тексереді.

3. Аурудың профилактикалық алдын алу мақсатында, жекеменшігінде малы бар жеке және заңды тұлғалар жыл сайын осы Ережеге сәйкес, ветеринариялық іс-шараларды ұйымдастырады және атқарады, бұны жеке және заңды тұлғалар міндетті түрде атқаруға тиісті, Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы Министрінің 14 қараша 2002 жылы N 367 бұйрығымен бекітілген, нормативтік құқықтық актілердің 18 желтоқсан 2002 жылғы N 2088 мемлекеттік тіркеудің реестрінде тіркелген.

4. Мал қораларында жыл сайын дезинфекция жұмыстарын жүргізеді.

5. Жаңадан сырттан келген жануарларды 30 күн карантинде ұстайды.

6. Жануарларды ветеринариялық инспектордың келісімінсіз қайта жасақтауға, орын алмастыруға және топтастыруға ұлықсат етілмейді.

7. Сыртқа шығарылатын және жайылымға шығарылатын жануарларды акарацидтік препараттармен домдайды.

8. Елді мекендерде ветеринариялық және санитарлық түсіндірме жұмыстары жүргізіледі.

9. Жануарлардың қышыма ауруына күдікті жағдайда шаруашылық субъектісінің басшысы немесе жануарлар иелері осы туралы аймақтық бас ветеринариялық инспекторға жедел хабарлауға, ауырған және ауруға күдікті жануарларды оқшаулауға, осы жануарлар тұрған қораларды залалсыздандыруға міндетті.
Ветеринариялық инспектор барлық жануарларды клиникалық байқаудан өткізеді, егер тері жарақаты болған жағдайда, онда жарақат орнынан сынама алып, микроскопиялық тексеруден өткізеді.

10. Отардан бір бас ауру жануардың ауру екені анықталса, онда шаруашылық субъектісі саркоптоидозға қолайсыз деп танылады.

11. Қышыма анықталған жағдайда, шаруашылыққа қызмет көрсететін мемлекеттік ветеринариялық инспекторы аудандық (қалалық) мемлекеттік ветеринариялық инспектордың хабарлауы бойынша іс-шаралар жүргізеді, осы ереженің негізінде қышыманы жоюға сауықтыру және профилактикалық шараларының жүргізілуін ұйымдастырады.

12. Шаруашылық субъектісінің басшысы және жануарлардың иелері қышыманы жоюға бағытталған барлық шаралардың орындалуын қамтамасыз етуге міндетті.

13. Аудандық мемлекеттік ветеринариялық инспектордың міндеті:
1) қолайсыз шаруашылық субъектісін есепке алуға міндетті, шаруашылық субъектісінің саркоптоидоздан-қышымадан қолайсыздығын және оған шектеу шараларын қою үшін, жергілікті атқару органдарын хабардар етеді, Қазақстан Республикасы "Ветеринария туралы" Заңының 27 бабының 1-тармағының талаптарына сай мәселе қояды;
2) шаруашылық субъектісінің басшыларын осы жануарлардың саркоптоидоз және демодекдоз ауруының алдын алу және жою бойынша ветеринариялық іс-шараларды жүзеге асыру туралы Ережесімен таныстырады, саркоптоидоздан қолайсыз шаруашылық субъектілерінде жою шараларын жүргізгенде ұдайы бақылауда ұстауға міндетті.

14. Шаруашылықтың (ферма, отар, табын) қандай меншік түріне жататындығына қарамастан саркоптоидоздан қолайсыз шаруашылық субъектілерінде жою шараларын жүргізгенде мыналарға қатаң тиым салынады:
1) шаруашылыққа жануарлардың кіріп-шығуына тиым салынады;
2) жануарларды бірге жаюға, бірге бағып күтуге, суғаруға және денісау малдармен ауру малдардың араласуына тиым салынады;
3) жануарларды ветеринариялық инспектордың келісімінсіз қайта жасақтауға, орын алмастыруға және топтастыруға ұлықсат етілмейді, тиым салынады;
4) шаруашылық аймағына басқа адамдардың, жан-жануарлардың енуіне тиым салынады.

15. Сароптоидозбен ауырып өлген немесе лажсыздан сойылған жануарлардың терісін Қазақстан Республикасында мемлекеттік тіркеуден өткен ветеринариялық препараттармен залалсыздандырады, ал жабайы аңдар мен қояндарды терісі онша бағалы болмаса, онда өртеп жояды.

16. Жануарлардың қоралары, баздар, қашарлар, бөлімше қоралар, барлық құрал-жабдықтар үнемі акарацидтермен залалсыздандырылады.

17. Қолайсыз ауру малдар бағылып күтілген және мал айдауға пайдаланылған мал жайылымдары мен мал айдайтын трассаларды жаз айларында 30 күн өткеннен кейін ғана пайдалануға болады.

18. Барлық сауықтыру іс-шараларын болғаннан кейін, комиссия құрамында аудандық бас мемлекеттік ветеринариялық инспекторы бар, шаруашылық басшысы, шаруашылықтың бас ветеринариялық дәрігері бар, немесе мал иелері және округтік ветеринариялық инспекторы бар, барлығы бірігіп, шектеуді алу туралы акт жасайды және осыған сәйкес аудандық әкім шешім шығарады.

19. Жануарларды саркоптоидоздан емдеу және профилактикалық домдау шаралары, ауылдық округтің ветеринариялық инспекторының басшылығымен жасалынады:
1) қой мен ешкілерді көлемі 8-15 метр куб астауға, ваннаға акарацидтік препараттардың судағы ерітіндісінде саркоптоидоз және псороптоз ауруына қарсы алдын-ала бір рет, ал емдеу үшін екі рет (арасы 7-10 күннен) шомылдырады;
2) қыста псороптозбен ауырған отардағы қойларды, көктемде стрижкадан кейін екі рет және күзде бір рет домдайды;
3) жануарларды мүйізді ірі қара, қой және ешкі, түйе, шошқа, ала бұғылар, маралдар, қояндар, терісі бағалы аңдар, иттер және мысықтарды саркоптоидоздан емдеу және профилактикалық домдау шараларында Қазақстан Республикасында мемлекеттік тіркеуден өткен ветеринариялық акарацидтік ветеринариялық препараттар қолданылады;
4) жануарларды шомылдырар алдында 4-5 сағат демалдырады, азықтандыруды және суаруды 1-2 сағат бұрын тоқтатады;
5) шомылдыруға буаз қойлар (ешкілер) тууға бір ай қалғанда жіберілмейді, бір айға дейінгі қозылар (лақтар), қысыр қойлар қашырымға 45 күн қалғанда жіберілмейді;
6) ауру және арық малдар оқшауланып алынады, оларды жақсы жем шөппен оңалғанша (сауалғанша) бағып күтеді, содан кейін барып шомылдырады. Қатты жаңбырдың астында қалған қойларды, жүні әбден кепкеннен кейін барып, екі рет арасы 7-10 күннен кейін шомылдырады;
7) акарацидтерді - пайдаланғанда шашу әдісін қолдануға тиым салынады.

20. Қырқымға бірінші рет дені сау отардағы қойлардан бастайды. Жануарларды аурудан қолайсыз отарларда қырқымды орналасқан жерінде ұйымдастырады.

21. Ауру жануарлардан қырқылған жүндерді бөлек оқшаулаған орындарда сақтайды, оларды өңдейтін мекемелерге арнайы екі қабат қабатталған тарыда тасымалданады, онда "қотыр" акарацидтік залалсыздандыруға жатады деген жазуы бар тарыда жөнелтеді.

22. Баздарды акарацидтік залалсыздандыру, қораларды механикалық тазартудан кейін жүргізіледі. Қи, қоқыс, көңдерді, төсеніш, шөп, жем азық қалдықтарын көң-қи сақтайтын орындарға тасымалдайды, үш ай көлемінде биотермиялық әдіс арқылы залалсыздандырады.

23. Жануарларды бағым күтімге алған мамандардың киім кешектерін 6 сағат бойы сабынды соданың ерітіндісіне батырып қояды, содан кейін суда 10 минут бойы қайнатады. Аяқ киімдерді креолиннің 3 пайыз эмульсиясында өңдейді немесе жануарларды емдеуге қолданылған акарацидтердің бірімен домдайды, келесі дом 5 пайызды кальцийленген соданың ерітіндісінде өңдейді.

24. Жануарлардан босаған мал қоралары, баздар, қашарлар, бөлімше қоралар механикалық тазарту жүргізілгеннен кейін, қыс айларында кемінде 10 күн, ал жаз айларында кемінде 30 күн биологиялық залалсыздандыруға қалдырылады.

25. Жануарлардың акарацидтермен улануы байқалған жағдайда домдауды тоқтатады. Улану белгілері жануарларды жуады және оларға антидот егеді және симптоматикалық ем қолданылады.