Сифилис касаллиги хакида маълумот

Жинсий йўл билан юқадиган касаллик (ЖЙЮК)лар бир одамдан бошқа одамга асосан жинсий алоқа орқали юқади. ЖЙЮК ҳар қандай жинсий фаол бўлган эркак ёки аёлга ёши, ирқи ёки ижтимоий мавқеидан қатъий назар юқиши мумкин. Кишининг жинсий шериклари сони қанча кўп бўлса, унга ЖЙЮК юқиш хавфи шунчалик юқори бўлади.

Бугунги кунгача дунё бўйича йигирмадан ортиқ ЖЙЮК тури аниқланган. Уларнинг ичида энг кўп учрайдиганлари – бу сўзак (гоноррея), захм (сифилис), трихомоноз, хламидия, генитал герпес (пуфакли лишай), генитал сўгаллар (ўткир учли кандилома) ва ОИТВ/ОИТСдир.

ЖЙЮКлар вақтида аниқланиб, даволанмаса, жиддий оқибатларга олиб келишлари мумкин. Баъзи ЖЙЮК турлари бепуштлик, бачадон саратони, кўрлик, юрак хасталиклари, руҳий касалликлар, бўғимларнинг шикастланиши ва ҳатто ўлимга ҳам олиб келиши мумкин. Шу нарса истобланганки, ЖЙЮК билан касалланган одамда ОИТВ/ОИТС касаллигини юқтириб олиш хавфи юқорироқ бўлади.

Одам ЖЙЮК билан касалланганда қуйидаги белгилар кузатилиши мумкин:

– қин, олат ёки йўғон ичакдан ғалати ажралмалар чиқиши;

– сийганда ёки жинсий алоқа пайтида оғриқ ёки ачишиш;

– эркакларда моякнинг оғриши;

– жинсий аъзолар ёки оғиз атрофида пўрсилдоқ, ярача, сўгал ва тошмаларнинг пайдо бўлиши ёки шишиб кетиши;

– иситма, бош оғриғи, мушакларни оғриши ва қовуқ, қўлтиқ ёки бўйин безларининг шишиб кетиши.

Аксарият ЖЙЮК турларининг белгилари бошланғич даврда яққол кузатилмайди, шунинг учун ЖЙЮК билан касалланган одам бутунлай соппа-соғ бўлиб кўриниши мумкин.

ЖЙЮК билан касалланганликни аниқлашнинг ягона йўли тиббий кўрикдан ўтиш ва лаборатория таҳлилларини (анализ) ўтказишдир. Баъзан белгилар ўз-ўзидан йўқолиб кетиши мумкин, лекин бу касаллик ҳам ўтиб кетди дегани эмас. Касалликдан одам охиригача даволанмаса, касаллик одам организмида қолади ва бошқа одамга ўтиши мумкин. Агар бирор киши ЖЙЮК билан касалланган бўлса, у ўз жинсий шериги билан тиббий кўрикдан ўтиши ва даволаниши лозим, акс ҳолда улар бир-бирларига касалликни яна юқтиришилари мумкин.

ЖЙЮКлар қандай тарқалади?

Аксарият ЖЙЮКлар жинсий алоқа орқали тарқалишига қарамасдан уларнинг баъзилари бошқа йўллар билан ҳам юқиши мумкин, жумладан:

– касалланган одам терисига тегиш;

– касалланган одамнинг қони, сўлаги, қин ажралмаси ёки эркак уруғи каби тана суюқликлари орқали;

– ишлатилган ёки нотўғри стерилланган игна, шприц ёки тиббий асбоблар орқали юқиш мумкин, агар улар касалланган тана суюқликларига теккан бўлса;

– баъзи ЖЙЮКлар онадан болага ҳомиладорлик ва туғруқ пайтида ўтиши ва болада жиддий касалликларни келтириб чиқариши мумкин.

ЖЙЮКларнинг олдини олиш

ЖЙЮКларнинг олдини олишнинг энг яхши йўли жинсий алоқададан сақланишдир. Лекин ЖЙЮКларнинг олдини олиш ёки касаллик юқтириб олиш хавфини камайтиришнинг бошқа йўлари ҳам бор:

– фақатгина сизга содиқ бўлган одам билан жинсий ҳаёт кечириш;

– биттадан кўпроқ жинсий шериги бўлган одам билан жинсий алоқада бўлганда, ҳар доим презервативдан фойдаланиш;

– жинсий ҳаётни бошлашни иложи борича кечиктиришга ҳаракат қилиш, чунки жинсий ҳаётни бошлаганда одам қанчалик ёш бўлса, ЖЙЮКларга мойиллик шунчалик юқори бўлади.

Одамлар кўпинча ЖЙЮКни даволаш учун тиббиёт ходимларга мурожаат қилишдан кўрқишади ёки уялишади, ваҳоланки ЖЙЮКларнинг аксариятини даволаса бўлади.

Касалланган одам шифокорга қанчалик эрта мурожаат қилса, касалликнинг тузатиб бўлмайдиган оқибатлари ва ЖЙЮКлар тарқалишининг олдини олиш шунчалик осон бўлади.

Хламидия, сўзак ва захм касалликлари бактериал инфекциялардан келиб чиқади ва уларни антибиотиклар ёрдамида даволаш мумкин. Лекин генитал герпес, генитал сўгаллар ва ОИТВ/ОИТС каби бошқа ЖЙЮКлар вируслардан келиб чиқади ва буларни даволаб бўлмайди. Лекин баъзи дорилар ёрдамида бу касалликлар асоратини енгиллаштириш ва белгиларнинг пайдо бўлишини кечиктириш мумкин. Одам ўзини ЖЙЮК билан касалланганлигига шубҳа қилса, касалланганлигини тиббий кўрикдан ўтиб, аниқлаши керак. Бу билан у жинсий шеригининг ЖЙЮК билан касалланишининг олдини олиши мумкин.

ОИТВ/ОИТС тўғрисида

ОИТВ ёки Одам Иммунитет Танқислиги Вируси ва ОИТС ёки Ортирилган Иммунитет Танқислиги Синдроми. ОИТВ одамдан одамга вирус орқали тарқаладиган юқумли касалликдир. Бу касаллик ҳозирги кунда дунёнинг кўплаб мамлакатларида учрайди ва базъи мамлакатларда оддий ҳолга айланиб бормоқда. Биз ОИТВ ва ОИТС ҳақида маълумотга эга бўлсак ва бу ҳақида оила аъзоларимиз ва дўстларимиз билан суҳбатлашиш орқали бу касалликдан ўзимизни ҳимоя қила оламиз.

ОИТВ – кўзга кўринмайдиган, вирус деб аталувчи микроб. ОИТС – одам ОИТВ вирусини юқтириб олгандан сўнг келиб чиқувчи касаллик.

ОИТВни юқтириб олганда, вирус одамнинг инфекцияларга қарши курашувчи ҳимоя тизимига хужум қилади. ОИТВ ҳимоя тизими ҳужайраларини секин аста ўлдириб боради ва бора-бора тана ўзини микробларга қарши ҳимоя қила олмайди. Одам маълум вақт давомида ўзини яхши ҳис қилиши мумкин, баъзи одамлар эса 5-10 йил давомида ўзида ҳеч қандай ўзгаришлар сезмаслиги мумкин. Лекин охир-оқибатда танангиз микробларга қарши курашиш қобилиятини йўқотади. ОИТВ одамлар кўпинча ўзлари билишмайди.

Сизда ОИТВ бор ёки йўқлигини аниқ билишнинг ягона йўли ОИТВ текширувидан ўтишдир. Агар сизга ОИТВ юққан бўлса, ўзингизни соғлом ҳис қилсангизда вирус сиздан бошқаларга юқиши мумкин. Одамнинг кўринишига қараб унинг ОИТВ билан касаллангани айтиб бўлмайди. ОИТВ/ОИТС даволаб бўлмайдиган касаллик.

Одам танасининг ҳимоя тизими заифлашиб, оддий инфекция ва касалликларга курашиш қобилиятини йўқотганда ОИТС келиб чиқади. ОИТС касаллигининг белгилари турли одамларда турлича бўлиши мумкин. ОИТС га учраган одам оддий касалликлар билан ҳам тездагина ётиб қолиши мумкин. Қуйида ОИТС билан оғриган беморларда учрайдиган кенг тарқалган касалликлар келтирилган. Агар бирор кишида бу касалликларнинг бирортаси кузатилса, бу одамнинг ОИТС билан касалланган дегани эмас:

– Капоши саркомаси (қон таначалари ва лимфоцитлар саратони)

– кўнгил айниши ва қайт қилиш

– нафас йўли касалликлари, жумладан, йўтал, сил, пневмония

– оғиз бўшлиғи ва томоқ инфекциялари, жумладан, учуқлар, ёрилишлар, замбуруғли инфекция

– руҳий хасталик ёки заифлик.

ОИТВ танага кирганда, организм вирусга қарши курашиш учун антитаналар (танага кирган ёд микробларга нисбатан организмда ишлаб чиқариладиган ҳимоя воситаси) ишлаб чиқаришини бошлайди. Қон таркибида антитаналар одатда 4-8 ҳафта, сўнг намоён бўлишга етарли антитаналар ишлаб чиқариш учун олти ойгача вақт ўтиши мумкин. ОИТВ текшируви қондаги ана шу антитаналарни аниқлашга қаратилади. Бу – одамнинг ОИТВ вируси билан касалланганини аниқлашнинг ягона усули. Агар ўзингизда ОИТВ мавжуд, деб шубҳа қилсангиз, албатта тиббий муассасага ёки аноним текширув марказига мурожаат қилинг. Ёдингизда тутинг, ОИТВ текшируви учун қўйидагилар бўлиши лозим:

– текширувдан олдин ва кейин маслаҳат бериш;

– сир тутиш, натижани сиздан бошқа ёки сиз хабардор қилишга қарор қилган одамлардан бошқа ҳеч ким билмаслиги лозим.

ОИТВ текширувидан ўткизишнинг афзалликлари:

– агар сизда ОИТВ йўқлиги аниқланса, ўзингизни бу вирусдан қандай ҳимоя қилишни ўрганасиз ва ҳеч қачон бу касалликка учрамайсиз;

– агар сизда бу вирус аниқланса, сиз:

ОИТВнинг атрофингиздагиларга тарқалишининг олдини оласиз

даволанишни эрта бошлайсиз

яшаш тарзингизга ўзгаришлар киритасиз ва узоқрок ҳаёт кечиришингиз мумкин

ўзингиз ва оилангиз келажаги учун режалар тузасиз.

ОИТВ касалланган одамларнинг тана суюқликларида яшайди, жумладан қон, уруғ (сперма) ва қин (аёллар жинсий органи) суюқлигида. Вирус шу суюқликлар бошқа бировнинг танасига қуйидаги йўллар орқали юқади:

– ОИТВ/ОИТС билан касалланган одам билан жинсий алоқа қилиш;

– стерилланмаган ёки ишлатилган игналардан (укол учун) фойдаланиш, бу айниқса гиёҳвандларда кўп учрайди;

– ОИТВ/ОИТС билан касалланган онадан ҳомилага ҳомиладорлик, туғруқ ёки эмизиш даврида;

– қон қуйишда ОИТВ/ОИТС билан касалланган одам қонини қуйиш;

– жамоат жойлари, яъни тиш шифокори, бошқа шифокорлар, сартарошлар, маникюр салонлари каби жойларда ОИТВ/ОИТС билан касалланган одам қони теккан ва стерилланмаган жиҳозларни ишлатиш.

ОИТВ/ОИТС қандай йўллар билан юқмайди:

– Тана контакти, қучоқлашиш ёки қўл бериб кўришиш

– Уст-бош ва кийимлар

– Жамоат ҳожатхоналаридан фойдаланиш

– Шахсий гигиенага риоя қилмаслик.

ОИТСнинг қандай тарқалиши ва уни олдини олиш ҳақида аҳолининг етарли маълумотга эга бўлиши муҳим ҳисобланади. Аммо ҳар кимса ҳам, уларга ОИТВ/ОИТС юқиши мумкинлигини тушунмасалар бу маълумотлар фойда бермайди.

Айбни қайсидир гуруҳга юклаш (жумладан, фоҳишалар, гиёҳвандлар) аҳоли орасида айнан ўша гуруҳларгина ОИТВ/ОИТС билан оғриши мумкин деган тасаввурни келтириб чиқаради. Албатта баъзи гуруҳларнинг ОИТС касаллигига йўлиқиш эҳтимоли кўпроқ бўлади. Масалан, фоҳишалар кўплаб одамлар билан жинсий алоқага бўлгани сабабли, улар бу вирусни юқтириб олиши эҳтимоли баланд. Лекин ОИТВ/ОИТС жамиятдаги барча одамларга хавф солади ва барча одамлар бу касаллика қарши курашишда маъсулиятли бўлиши лозим.

ОИТВ тарқалишини олдини олиш қуйидаги йўллар орқали амалга оширилиши мумкин:

– Фақатгина сизга содиқ бўлган одам билан жинсий ҳаёт кечиринг

– Биттадан ортиқ жинсий шериги бўлган одам билан жинсий алоқада бўлганда, ҳар доим презервативдан фойдаланинг

– Томир орқали юбораладиган гиёҳванд моддаларни истеъмол қилманг

– Даволанишда таблеткалардан фойдаланишга ҳаракат қилинг

– Укол ёки томизгичдан (капельницадан) фойдаланганда бир марталик шприц ва игна ишлатилаётганлигига ишонч ҳосил қилинг

– Стоматология ёки бошқа даволаш хоналари, сартарошхона ва маникюр салонлари каби жойларда стерилланган янги асбоблардан фойдаланишни талаб қилинг.

Захм, люэс, сифилис – барча аъзо ва тизимларнинг зарарланиши билан кечадиган сурункали таносил (венерик) касаллиги.

Захм қадимдан маълум. Унинг ер юзида пайдо бўлиши ва тарқалиши ҳақида турли фикр ва назариялар мавжуд. Кўп олимлар фикрига кўра, Христофор Колумбнинг захм билан касалланган матрослари Испанияда касаллик тарқалишига сабаб бўлишган. 1496 й. да эпидемия бошланиб, Италия, Франция, Швейцария, Германия, кейин Австрия, Венгрия ва Польшага тарқалган. Айрим олимлар З. Европа, Осиё ва Яқин Шарқда қадим замонларда ҳам мавжуд бўлган деган фикрдалар. Утмишнинг буюк олимлари Гален, Гиппократ, Абу Али Ибн Сино ва бошқа(лар)нинг асарларида ёзилган касаллик белгилари (яра, афта, кондилома ва бошқалар) айнан захм клиникасни эшитади. Касаллик 16-а. бошларида деярли бутун дунёда пайдо бўлган.

Захмни оқиш трепонема (спирохеталар) кўзғатади (бу микроорганизм анилин бўёғи билан ёмон бўялганлиги учун оқиш дейилади). У бемор қонида, теридаги ярада, лимфа тугунлари, орқа мия суюклигида, сўлагида, нерв тўқималари ва ҳамма аъзоларида, ҳатто захм билан оғриган аёл сутида ва эркак шаҳватида ҳам бўлади. Оқиш трепонема организмдан ташқарида куритилганда ўлади, лекин нам муҳитда (масалан, шаҳват, сўлакча, қин шилимшиғида) узоқ яшайди. Бемор захм тарқатадиган манбадир; у соғлом киши билан ўпишганда, жинсий алоқа қилганда ёки унинг идиш-товокларидан фойдаланганда касаллик юқади. Кейинги йилларда қон куйиш йўли билан ҳам (трансфузион) захм юқиш ҳоллари камдан-кам кузатилади.

Оқиш трепонема терига ёки шиллиқ пардага кирган, тез кўпаяди ва лимфа томирлари орқали бутун организмга тарқалади. Захм билан касалланган одам аввал ўзини мутлақо соғлом сезади, 3-4 ҳафтадан кейин (яширин – инкубацион давр тугагач) оқиш трепонемалар кирган жойда захмнинг биринчи белгиси – оғримайдган бирламчи сифилома (қаттиқ шанкр) пайдо бўлади. Бемор фурункулёз, ўпка яллиғланиши, ангина, сўзак ва бошқа(лар) касалликлар сабабли бирор антибиотик билан даволанган бўлса, захмнинг яширин даври анча чўзилиши мумкин. Бундай ҳолларда антибиотикнинг тегишли дозаси трпонемаларни йўқ қила олмай, уларнинг ривожланишини бироз тўхтатиб қўяди, натижада яширин давр анча чўзилиб кетишидан ташқари, касаллик бошқача кечиши мумкин. Қаттиқ шанкр пайдо бўлиши билан захмнинг биринчи даври бошланади: яра (шанкр)га яқин лимфа тугунлари яллиғланиб шишади, катталашади ва бироз каттиқлашади; кўпинча, дармон қрийди, иситма чиқади, бош оғрийди, айниқса, кечаси суяклар қақшаб оғрийди, уйқусизлик кузатилади. Бу давр 6-9 ҳафта давом этади ва ўз вақтида даво қилинмаса, иккинчи даври та ўтиб кетади: оғиз шиллиқ қавати, жинсий аъзолар, қўл, оёқ ва баданда доғ, тугунча ва ҳ. к. кўринишида катта-кичик, ранг-баранг тоифалар (йирингли тугунчали) пайдо бўлади; кўпчилик беморларнинг сони тўкила бошлайди, суяк, бўғим, мушак, қон Томирлар, юрак, кўз, қулоқ, ички аъзолар ва нерв тизими зарарланиши мумкин. Бу даврда бемор атрофдагилар учун ўта хавфли ҳисобланади.

Иккинчи давр бошида пайдо бўлган тошма ҳеч қандай даво қилинмаса ҳам, бир қанча вақтдан кейин бутунлай йўқолиб кетади; бемор ўзини соғлом сезиб, ҳеч нарсадан шикоят қилмайди, лекин бу беморнинг дарди ариди ва у атрофдагиларга касаллик юқтирмайди деган гап эмас. Бу фақат захмнинг латент ёки яширин даври, холос. Бемор қунт билан даволанса, соғайиб кетади. Даво қилмай қўйса, касаллик тўсатдан қайталаниб (рецидив), иккинчи даврнинг ҳамма белгилари намоён бўлади ва бир қанча вақтдан кейин улар яна йўқолади. Бу жараён бир неча марта такрорланиши мумкин. Ҳар галги қайталаниш олдингисидан фақат кам тошма тошиши билан фарқ қилади. Бемор шифокор айтганларини қилмаса, спиртли ичимликлар истеъмол қилса, тахм. 3-5 йилдан кейин иккинчи давр захмнинг охирги, учинчи даврига ўтади: олча данагидек дўмбоқчалар ёки тухудек, баъзан ундан каттароқ гуммапар пайдо бўлиб, тўқималарни емиради, ярага айланади ва чандиқланиб битади. Касаллик оқибати гуммапар ўрнашган жойга боғлиқ. Мия, юрак, томир, жигар каби ҳаёт учун муҳим аъзолар зарарланса, бемор ҳаёти хавф остида қолади; юз зарарланган бўлса, бурун скелети емирилиб, бемор бадбашара, бурни эгарсимон бўлиб қолади. Ҳаракат, кўрув, эшитув аъзолари, нерв тизимининг зарарланиши кишини умрбод майиб қилиб қўяди.

Захм ҳамма вақт ҳам учинчи даврга ўтавемайди. Бемор касалликнинг биринчи даврида даволана бошласа, иккинчи даври пайдо бўлмай тузалиб кетади. Бемор вақтида даволанмай, касаллигини ўтказиб юборса, захмнинг учала даври бирин-кетин рўй беради. Захмнинг биринчи давридаёқ нерв тизими зарарланади, лекин бу учинчи даврда жуда оғир ўтади – орқа мия сўхтаси ва авж олувчи фалажга сабаб бўлади; бунда янги даво воситалари ҳам беморга фойда бермай қўяди.

Касал она даволаш курсини тўлиқ ўтмаган бўлса, захм боласига ўтиши мумкин. Аёлнинг бўйида бўлишидан олдин ёки ҳомиладорлик даврида эркак унга касаллик юқтирганда ҳам касаллик болага ўтади. Бу ирсий эмас, туғма захм дир. Касаллик аёлнинг фарзанд кўрмаслигига сабаб бўлмайди, бироқ ҳомиладор захм билан оғриб даволанмаса, одатда, ҳомиладорликнинг 4—5 ойида боласи тушади ёки дард боланинг чала (7-8 ойлигида) мажруҳ, баъзан ўлик туғилишига сабаб бўлади. Захм белгилари йўқлиги учун унинг яширин даврини ўтаётган она ўзини соғлом ҳис қилади ва, кўпинча, дарди жуда оғир, захм билан касалланган бола тугади. Етук туғилган болада биринчи кунлари ёки биринчи ой охири ёхуд иккинчи ой бошида туғма захм белгилари намоён бўлади. Суяклар зарарланиши қаттиқ оғрикка сабаб бўлиб, бола ухлай олмайди ва йиғлайверади; баданига доғга ўхшаш ва тугунсимон жуда кўп тошма тошади; кўпинча, ички аъзолар, нерв тизими ва сезги аъзолари зарарланади. Кечиккан туғма захм, одатда, бола 5 ёшдан балоғатга етгунча рўй бериши мумкин. Даволанмаган ёки чала даволанган болалардагина кечиккан туғма захм ҳаёт учун хавфлидир.

Давоси. Бемор шифокор айтганларини қилиб, қунт билан узоқ даволаниши керак. Захм даврларига қараб махсус даво тадбирлари белгиланади, захмга қарши дорилар буюрилади. Беморлар венерология диспансерларида ҳисобга олиниб, мунтазам текшириб турилади. Касаллигини яшириб, даволанмай юрган ёки давони тўхтатиб қўйган беморлар қонун йўли билан мажбурий даволанади.

Олдини олиш. Диспансерлар захм билан оғриган бемор оила аъзоларини, у билан жинсий алоқада бўлган кишиларни текширади, бемор кимдан касаллик юқтирганини аниқлайди ва касалликнинг тарқалишига йўл қўймаслик тадбирларини кўради.

Ўтган 20-асрнинг 70 йилларида кўпчиликка фақат иккита жинсий алоқа орқали юқадиган касаллик маълум эди. Бизнинг давримизга келиб эса, уларнинг сони 25тадан ошган. Уларнинг баъзилари бутунлай бедаво ҳисобланиб, тиббиётчилар ҳалигача уларга қарши самарали даъвони ярата олишмади. Барчага маълуму машҳур орттирилган иммун танқислиги синдроми (ОИВ) ва генитал герпес вируси шулар жумласидан.

Қизиғи шундаки, инсон папиллома вируси, сифилис ва генитал герпес хасталиклари фақатгина тери орқали юқиб, бу ҳолда махсус ҳимоя воситалари (презервативлар) ҳеч қандай ёрдам бера олмайди.

Энг ёмони, бу каби хасталикларга чалинган ҳар уч беморнинг икки нафари ҳали 25 ёшга тўлиб улгурмаганлардир. Дунё бўйлаб ҳар 15 сонияда бир киши ана шундай хасталикларга чалинади. Одамлар кўнгилхушлик қилиш истагининг шу қадар кучлилигидан олдида қандай аянчли ва оғир мусибатлар кутаётганига шунчаки кўз юмишади. Бу табиий ҳол албатта. Вужуд истак-хоҳишлардан ўт бўлиб ёнса, юрак қайноқ, ўтли муҳаббатни тусаб турса, фожеали қисмат ҳақида қандай бош қотириш мумкин?!

Эътиборингизга ҳавола этишни истаган қуйидаги маълумотлар ёшларни тизгинсиз нафс ортидан кетса уларни қандай натижалар кутишидан огоҳлантиради, бу йўлдан қайтаради, деган ниятдамиз.

1. ОИВ-ОИТС

ОИВ – инсон иммунитети етишмаслиги вируси бўлиб, орттирилган иммун танқислиги синдромининг сўнгги босқичи саналади. Бунда одам организмида кўп сонли хавфли ўсмалар пайдо бўлади, инфексия, турли вирус, бактерия, замбуруғлар келтириб чиқарувчи инфексиялар авж олади. Одатда соғлом кишилар организми уларга қарши етарлича кураша олувчи иммун тизимига эга бўлади.

ОИВ ҳолатидан эса оддийгина шамоллаш вируси ҳам инсон организмини адойи тамом қила олади. Унутмаслик лозимки, ОИТСни даволаш имконсиз, уни қимматбаҳо дори воситалари ёрдамида бир мунча вақт ушлаб туриш мумкин холос. Расмий маълумотларга кўра бугун дунёда 42 миллион нафардан зиёд ОИТСга чалинган беморлар рўйхатга олинган (Яна миллионлаб беморлар ўзининг касал эканини билмайди ёки буни барчадан сир тутади). Улар сони ҳар куни камида 14 мингтадан ошиб бормоқда.

ОИТСнинг юқиш йўллари: қон орқали — жинсий алоқа, шпритс, баъзида ҳомиладор аёлдан гўдагига.

2. Сифилис

Жинсий алоқа вақтида юқувчи касалликни трепонем микроорганизмлар келтириб чиқаради. Дастлаб хасталик бир ой муддат инкубатсион режимда яширин кечади. Шундан сўнг тери, шиллиқ қаватлар, ички органлар, суяклар ва асаб тизимини шикастлайди. Касаллик узоқ муддат, жуда мураккаб ва анчагина қимматга тушувчи даволанишни тақозо этади.

3. Хламидиоз

Касалликни хламидиоза – Чламидиа трачоматис келтириб чиқаради ва сийдик йўли касалликлари, эректил функсиянинг сустлашуви ҳамда бепуштликка олиб келади.

Шунингдек, хламидиоз атеросклероза, суяклар заифлашуви, қон томир касалликлари, ҳаттоки, қандли диабетнинг ривожланишига ҳам сабаб бўлади. Унинг кўрлика олиб келган ҳолатлари ҳам қайд этилган. Хламидиоз мунтазам равишда иммун тизимини заифлаштириб, организмнинг ўз-ўзини ҳимоя қилиш кучидан маҳрум этади.

Юқиш йўллари: жинсий алоқа, бемор онадан ҳомилага.

4. Гонорея

Мазкур инфексион хасталикни гонококклар келтириб чиқаради. Улар сийдик чиқариш йўллари, кўз, оғиз бўшлиғи ва тўғри ичакнинг шилик қаватини шикастлайди. Унинг дастлабки аломатлари пешоб қилиш вақтидаги оғриқ ва сиқишлар, турли ажратмалар билан кўзга ташланади. Бу пайтда шифокога мурожаат қилинса, хасталикни арзонроқ, осонроқ ва тезроқ даволаш мумкин. Акс ҳолда асоратлари оғирлашиб, суранкали тарзга ўтади.

Юқиш йўллари: жинсий алоқа, шахсий гигиена воситалари — ичк кийим, мочалка, сочиқлар.

5. Трихомониаз

Энг кенг тарқалган сийдик йўли касалликларидан. Ер юзи аҳолисининг тахминан 10 фоизи ушбу хасталикка йўлиққан. Унинг тарқатувчиси бир ҳужайрали содда трихомонад паразитидир. Мазкур касаллик оғир оқибатларга олиб келиши мумкин, ҳаттоки эркак ва аёллар бепуштлигига сабаб бўлади.

Юқиш йўллари: жинсий алоқа, унитазга ўтириш.

6. Микоплазмоз

Микоплазмоз – урогенитал зоналарнинг инфексион-яллиғланиш жараёни бўлиб, микроорганизмларнинг Мйсопласма турига мансуб микроблар келтириб чиқаради. Улар жонли организмдаги ҳужайраларда паразитлик қилиб, мустақил яшашга лаёқатли эмас. Мазкур турдаги микроблар етарлича тадқиқ этилмаган.

Юқиш йўллари: жинсий алоқа, ҳомиладор онадан гўдакка.

7. Уреплазмоз

Ушбу тери-таносил хасталигини уреаплазма деб номланган микроорганизмлар келтириб чиқаради. Статистик маълумотларга қараганда, 70 фоиз аёллар уларнинг тарқатувчиси ҳисобланади. Энг хавфли жиҳати, касалликликнинг аломатлари яширин тарзда кечади. Одатда уреаплазма унчалик фаол бўлмайди. Бироқ стресс ва иммун тизимини сусайтирувчи бошқа ҳолларда улар кучаяди. Илмий тадқиқотларда уреаплазмалар сперматозоидлар фаоллигини йўқотиб, уларни буткул йўқ қилиши исботланган.

Юқиш йўллари: жинсий алоқа, ҳомиладор онадан гўдакка.

8. Генетал герпес

Генитал герпес ёки иккинчи даражали герпес лабларда пайдо бўлувчи учуқни келтириб чиқарадиган герпес вирусининг (учуқ) “қариндоши” саналади. Бунда бутун организмга зарар етади. Жумладан, герпес жинсий аъзолар, тери, кўз, иммунитет кучсизланган тақдирда, жигар, ошқозон ва бош мияни шикастлайди.

Юқиш йўллари: жинсий алоқа, тананинг шикастланган қисмлари билан алоқа — қўл, лаб ва бошқалар.

9. Педикулез (қов бити)

Ушбу хасталик 20-асрнинг ўрталаридан кенг тарқала бошлади. Асосий аломатлари қаттиқ қичишиш, кулранг-кўкимтир доғлар, яралар, сочда сиркаларнинг пайдо бўлиши.

Юқиш йўллари: жинсий алоқа, буюмлар орқали (чойшаб, кийимлар ва бошқалар).

10. Инсон папилломавируси

Инсон папилломавируси энг замонавий хасталиклардан бири. Турли манбаларда репродуктив ёшдаги 70-95 фоиз инсонларда у қайсидир даражада ривожлангани қайд этилган. Айни пайтда касалликнинг юздан зиёд тури аниқланган. Уларнинг фақатгина 40 тури ўта салбий таъсир кўрсатиш хусусиятига эга. Қолганлари безарар ёки ёрқин аломатга эга эмас. Бачадон бўйни саратони хасталигининг ривожланишига ҳам ушбу касаллик сабаб бўлиши мумкин. Бунда инсон папилломавируси аввало жинсий алоқа йўли билан юқади ва кейинчалик саратоннинг авж олишига сабаб бўлади.

Юқиш йўллари: жинсий алоқа

11. Гепатит В

Гепатит В (ҲБВ) дунё бўйлаб кенг тарқалган ва ўта юқумли хасталик. Ҳар йили ўртача 4 миллион киши мазкур касалликнинг оғир турига чалинади. Бу хасталик вируси қонда узоқ муддат сақланиб туриши ва илк аломатларини йиллар ўтганидан сўнг намоён этиши мумкин. Гепатит В вируси ташқи таъсирларга ўта чидамли. Қуриган қон томчиси, устара (лезвие) ёки игна учида бир ҳафтагача жон сақлаши мумкин. Бошқа инсонлар териси ёки шиллиқ қаватига тушиши биланоқ касаллик ривожланиши бошланади.

Илк аломатлари шамоллашга ўхшайди. Бир неча ҳафтадан сўнг эса иштаҳанинг кескин тушиб кетиши, ўнг қовурға ости қисмида оғриқ, қайд қилиш бошланади, пешоб ранги қуюқлашади, ахлат рангсизланади. Иммунитет кучли бўлган тақдирда, касаллик 90 фоизга йўқолади. Бироқ касаллик сурункали тусга кирса жигар ҳужайраларига шикаст ета бошлайди ва саратон авж олиши мумкин.

Гепатита Внинг юқиш йўллари: жинсий алоқа, бемор қони теккан буюмларга тегиниш, ҳомиладор аёлдан гўдакка.

Бугун кўпчилик саёқ юришни ҳуш кўрувчилар “хавфсиз жинсий алоқа” мавжудлигига ўзларини қаттиқ ишонтиришган. Улар ўйлаб кўрмайдиларки, бундай воситалар самара келтираётган бўлса, тери-таносил касалликлари қандай қилиб бу даражада авж олиб кетаяпти? Ишонч билан айтиш мумкинки, ҳимоя воситалари (презервативлар)нинг ишончлилигига ҳеч ким ҳеч қандай кафолат бера олмайди!

Унутманг! Жинсий алоқада турли касалликлардан сақланишнинг 100 фоизлик кафолати, бу — икки буткул соғлом эркак ва аёл ўртасидаги жинсий алоқадир.

Булар ташқи линклар ва янги даричада очилади

Бу линкни кўчириб олинг

Булар ташқи линклар ва янги даричада очилади

Улашиш даричасини ёпинг

Бугунги Би-би-си меҳмони - "Доктор Д" деганда кўпчилик яхши биладиган шифокор ва таниқли актёр Дилмурод Иргашев.

Дилмурод Иргашевни ўзбекистонликларнинг аксари илк бор "Шайтанат" кўп қисмли видеофильмида ижро этган ролидан кейин таниганлар, деса муболаға бўлмайди.

Аслида унинг мутахассислиги шифокор.

Дилмурод Иргашев 1959 йилда Тошкент шаҳрида туғилган.

"12 ёшимда оғир бетоб бўлиб қолганим шифокорликни танлашимга туртки бўлган", дейди у.

Пойтахтдаги физика-математика махсус мактабини олтин медал билан битирган ўсмирнинг ўз таҳсилини физика-математика йўналиши бўйича олий ўқув юртида давом эттириши учун имтиёзли имконият берилади, аммо у шифокорликни танлайди.

Дилмурод Иргашев 1983 йилда Тошкент Медицина институтини битиради.

Бугун у Ўзбекистондаги етакчи репродуктолог шифокорлардан бири ҳисобланади.

Тиббиётнинг бу йўналишини танлашига Дилмурод Иргашев яқинларидан бирининг узоқ йиллар олдин уйланганига қарамасдан, фарзанд кўрмагани сабаб бўлганини айтади.

"Тиббиёт олий ўқув юртида таҳсил олиб юрган йилларимда бу соҳада Ўзбекистонда мутахассис йўқлигини билганман", дейди у.

Бепуштликни даволаш маҳоратини эгаллаш мақсадида Дилмурод Иргашев Киевда, Москвада, АҚШ ва Исроилда билимини оширади.

Шу йўналишда тиббиёт бўйича фан номзоди диссертациясини ёқлайди.

"1993-1994 йилда Олмониядаги хусусий шифохоналардан бирида стажировкада бўлиб қайтганимдан кейин "нега шундай муассасаларни ўзимизда очиш мумкин эмас" деган саволни ўзимга бердим", дейди шифокор.

Дилмурод Иргашев Тошкентда кўп тармоқли "Доктор Д" хусусий шифохонасига асос солган.

У "Инсон репродукцияси бўйича Россия ассоциацияси" - РАРЧ, Нью-Йорк Фанлар академияси, Оврўпо Урологлари ва Андрологлари ассоциацияси аъзоси.

Дилмурод Иргашев "кам ухлашга тўғри келса ҳам", агар бадиий фильм сценарийси ўзига ёқса, кинодаги ролларга рози бўлганини айтади.

Шу кунгача Дилмурод Иргашев рол ижро этган 40 дан ортиқ бадиий фильм экранларга чиқарилган, яқин кунларда томошабинлар яна бир неча фильмни томоша қилишлари мумкин.

"Орада турли роллар, мафиози, наркобаронлар ролини роса кўп таклиф қилишди. Ўйнадим, аммо менинг ўзимга "фарзандининг эртанги кунини ўйлайдиган талабчан ота" ролини ўйнаш кўпроқ ёқади", дейди Дилмурод Иргашев.

У уч фарзанднинг отаси ва набираларнинг бобоси.

Дилмурод Иргашев билан суҳбат

Би-би-си: Дилмурод ака, дастлаб ота-онангиз, ўзингизнинг оилангиз ҳақида гапириб берсангиз.

Дилмурод Иргашев: Авваламбор берган ушбу саволингиз учун раҳмат айтишим керак. Чунки ҳар бир инсон ўз ота-онаси ҳақида фахр билан гапиради. Ўзининг ота-онаси ҳақида фахрланиб гапирмайдиган одам бўлмаса керак. Айниқса мен ўзимнинг ота-онам билан фахрланаман. Чунки иккаловларининг менга берган тарбиялари орқасидан ҳаётда ўзимнинг ўрнимни топиб, бахтли ҳаёт кечираяпман. Бунга, албатта, ота-онам сабабчи бўлишган. Онам - Ойша Тўраева профессорлар. Низомий номидаги университетда кўп йиллар педагогика соҳасида ишлаб, педагогикадан дарс берганлар. Кафедра мудири, декан ва бошқа ҳар хил лавозимларда ишлаб, бутун умрларини шу педагогикага бағишлаганлар. Онамнинг қилган илмий ишлари ҳам, амалий ишлари ҳам бола тарбиясига бағишланган. Биз оилада беш ўғил бўлганмиз. Ўғил болаларни тарбия қилиш қанчалар қийинлигини мана бугун - ўзимиз ота-она бўлиб, фарзанд катта қилганимиздан кейин билдик. Ота-онамиз қандай қилиб бизни тўғри йўлга солганларига ҳали-ҳали ҳайрон бўламиз. Шу ёшликдан ота-онамиз бизга ишларни тақсимлаб берганлар, навбатчиликлар ташкил қилганлар. Ким бугун идиш-товоқ ювади, ким уйни йиғиштиради, ким бугун овқат қилади - белгилаб қўйилган. Оилада қиз бола бўлмагани, ҳаммамиз ўғил бола бўлганимиз учун уйдаги ҳамма ишни бажарганмиз - уй иши борми, ҳовлини иши борми, бешта ака-ука навбатчилик, бир-биримизга ёрдам бериб қилганмиз. Овқат пишириш, кийим ювиш, кийимларни дазмоллаш ишларини бизга ота-онамиз ўргатган. Мен ҳатто 7 ёшдаги қиз болаларнинг овқат пишира олишини билмайман. Лекин менинг 7 ёшимда овқат пишириш қўлимдан келарди. Ҳеч ким айтмаса ҳам, уйда ҳеч ким бўлмаса ҳам, мактабдан келган киши ўзининг вазифасини бажарар эди. Биз ана шундай тарбия топган эдик. Отамлар ҳам педагогика университетида дарс берганлар. Кўп йиллар катта ўқитувчи бўлиб ишладилар - улар сопромат, машина, теплотехникадан дарс бериб келганлар. Отамиздан физика қонунларини, автоматизацияни ўрганганмиз. Уйда автоматизация деган нарса отамиздан келиб чиққан, ҳали бизнинг уйларимизга газ келмаган пайтида буғ билан уй иситишни йўлга қўйганлар. Отам ўзлари буғ қозонини ясаган эдилар. Уйда кўп нарсалар автоматлаштирилган эди. Ана шу нарсаларни кўриб, уларга қизиқиб, ёшлигимиздан ўзимиз моделлар, ракеталар ясаганмиз. Физика тўгаракларига, физика бўйича олимпиадаларга қатнаб, қизиқишим кучайиб кетиб қолиб, мен ўрта мактабни Тошкентнинг Кўкчасидаги физика-математика махсус мактабида тамом қилганман. Ота-онамнинг менга ҳаётни тўғри кўрсатиб беришганидан, ёшликдан тарбиямизнинг тўғри бўлганидан, оқ-қорани танитганларидан доим улардан миннатдор бўламан.

Би-би-си: Фарзандларингизнинг сизнинг изингиздан боришларига нима сабаб бўлган?

Дилмурод Иргашев: Балки бу менинг таъсирим бўлса керак, болаларим ҳам медицина соҳасига кириб кетишди. Катта ўғлим Хуршиджон Тошкенот Давлат Медицина академиясини битириб, магистратурага кирди. Мана бу йил урология бўйича магистратурани тугатаяпти. Унинг илмий ишлари бор. Кўп мақолалари чиқаяпти. Қизим Камолахон ҳозир Америкада таҳсил олаяпти. Шифокор бўлишга аҳд қилган. Ҳозир фарзанди бор. Энг кичкина қизим Иродахон Тошкентдаги медицина коллежини тамом қилди. У компютерларни жуда яхши кўради. Кейин компютер томографияси ва магнит резонанс томография бўйича операторлар курсида ўқиди. Ҳозир медицина ва компютер мутахассиси бўлган. Фарзандини қараб уйда ўтирипти, бироздан кейин яна ўқишини давом эттиради, деган умидимиз бор. Наргизахон - менинг турмуш ўртоғим - бутун умр менинг ёрдамчим бўлиб келаяптилар. Мен у кишини эркалаб "ёстиқчам" деб атайман. Турмуш ўртоғимнинг асл касблари педагог. Рус тили бўйича. Бир неча йил мактабда ишладилар. Кейин бизнинг ишларимиз кўпайиб кетганидан кейин болалар тарбияси ва кўпроқ менга ёрдамчилик билан шуғулланадилар.

Би-би-си: 2007 йилда Жанубий Африкадаги СПИД бўйича мутахассислар суннат қилдиришнинг бу касалликка қарши курашда самарали, деган фикрга келганлар. У ерда ўтказилган тадқиқотларга кўра, суннат қилиш СПИДга олиб борадиган ВИЧ вирусини юқтириш хавфини 60 фоизга камайтирар экан. Сиз бу масалани ўрганганмисиз? Бу борада сизнинг фикрингиз қандай?

Дилмурод Иргашев: Албатта, бу соҳадаги ҳар бир олим нашрларни, чиқаётган мақолаларни кўриб боради. Жинсий алоқалардан юқадиган касалликлар ҳақида эски мақолалар ҳам бўлган. Ҳамма касалликлар, яъни тез-тез учрайдиган сўзак ҳам, сифилис ҳам, бошқа вирус касаллиги, ВИЧ касаллиги ҳам кимда суннат қилинган бўлса, бу касалликларга кам чалиниши ўша мақолаларда айтиб берилган. Энди 60 фоиз деб ёзилган нашрлар бор, баъзи бир авторларда ундан ҳам катта рақам берилган. Энди ҳозир кўпроқ олимларнинг фикри бўйича ўртача яримдан кўп ҳолатда агар суннат қилинган бўлса, бу касалликка кам чалинади, деб кўрилади. Бу фикрга қўшиламиз. Мен бунинг сабабини айтиб бермоқчиман: ўзи касаллик юқиши учун нима бўлиши керак? Эшик, дарвоза бўлиши керак. Дарвоза, эшик нима дегани? Терида кўзга кўринмас қирилиш ёки шилиниш оқибатида дарвозалар пайдо бўлади. Шунинг орқали инфекция кириб кетиб қолади. Шунинг учун касалликни юқтирадиганлар сони кесилмаган, суннат қилинмаганларнинг орасида кўп. Ҳозир шу мақолаларни ўқиган, шундан хабари бўлган кўп-кўп инсонлар, мана масалан биздаги корейс миллатига мансуб кишилар, бошқа миллатга мансублар ҳам келиб, биз уни circumcision деймиз, суннат қилдириб кетишади.

Би-би-си: Сизга бермоқчи бўлган кейинги саволимиз ўзбек халқимизнинг ўзига хос маданияти ва ҳаётий муҳим масала ҳисобланадиган жинсий тарбия ҳақида. Халқимизда анчагина кўп масалаларни, мана шу жинс билан боғлиқ савол-жавобларни, мавзуларни гапирмаслик афзал кўрилади. Бу бизнинг одоб-ахлоқимизга тўғри келмайди, дейилади. Айни пайтда жинсий тарбия маъносида ниманидир билиш, мана ҳозир сиз айтгандай жиҳатларини одамларга хабардор қилиш эҳтиёжи ҳам бор. Бу масалага сизнинг муносабатингиз қандай?

Дилмурод Иргашев: Менинг муносабатим шундайки, агар инсон организми учун табиий нарса бўладиган бўлса, буни инсон яхши билмоғи керак. Одамдаги жинсий ҳаёт инсондаги овқатланишга ўхшаган физиологик ҳолатларки, одам бу нарса билан яшар эканки, бу нарсани жуда ҳам яхши билмоғи керак. Мен мисол қилиб айтмоқчиман: мана аёл киши ҳар йили туғаяпти. Мен бу нарсани ҳар куни кўрганим учун айтаман. Бешта бола туғиб кетди, мен унга айтаяпман: "сақлансангиз бўлмайдими?" Олий маълумотли аёл. Сақланишни билмайди. Буни ким ўргатади? Мана шу жинсий тарбия эмасми биринчи бўлиб? Уни ёшликдан, келин бўлишидан олдин ўрганиши керак-ку сақланишни. Ҳамма нарсадан сақланишни. Ўша ҳомиладан ҳам сақланишни, гигиенани ҳам, жинсий гигиенани ҳам, ҳаммасини. Масалан, ёш болани ҳожатхонага бориб келганидан кейин ҳамма ёғини ювиб, мустаҳаб, деймиз, тозалаб чиқишини нима деймиз? Гигиена деймиз. Буни билиши керак. Кейин қиз болаларни гигиенаси. Ўзини қанақа тутиш керак? Нима бўлиши керак? Бизларда ҳам, Японияда ҳам "Вагинизм" деган нарса кучли экан. Яъни аёл кишида қўрққанидан бутун умр яқинлик қилишдан қўрқиб қолиш, яқинлик қилолмаслик келиб чиқар экан. Бу катта трагедияларга олиб келади-ку. Яъни, биз бу ерда сифат тўғрисида гапирмоқчимиз. Яшаш сифати ҳақида. Яъни, сифатли яшаш мумкин. Бу нарсалар одамнинг ҳаёти сифатли бўлиши учун жуда зарур нарсалар. Бу нарсани жуда яхши билмоқлик керак. Ҳеч қачон бу нарсадан уялиб ёки бир нарса қилиб, докторга борилмаса, инсон ўзига катта-катта муаммолар олиб келади. Демак, ҳар қанақа муаммо бўлганда, ўз вақтида келиб врач билан маслаҳатлашмоқлик керак. Айниқса ҳозир - ХХI асрда. Ҳозир илмимиз юқори, сайтлар бор, компютерлар бор. Одамлар Интернетга кириб маълумот олишлари мумкин. Агар врачнинг ўзига - кўзига қараб айтолмаса, врач билан онлайн орқали мулоқот қилиши мумкин, Интернет орқали билиб олиши мумкин. Яъни, сўрамасдан, ўзига ўзи зиён қилмасдан, албатта, сўраб, тезда ўзининг саволларига жавоб олса, бу оилалар бахтли бўлиб кетади. Шунинг учун менинг фикрим, ҳар доим ота-она тарбияда ўзининг билганларини болаларига ўргатмоқлиги, агар ўзи уяладиган бўлса, мутахассиснинг ҳузурига олиб келиб, мутахассисдан керакли маслаҳатларни олиши керак.

Alisher Ali, Toshkent: Ozbekistonda siz kabi мутахассисlar kam. Shunig uchunmi ko'pchlik shifokorlar bir martalik tekshiruv uchun 300-400 $ olishadi. Bu oddiy ishchiga juda ham ogirlik qiladi. Balkim hayit yoki bayramlarda kam ta'minlanganlarni tekinga tekshiruvdan otkazsa yaxshi bomasmikan?

Дилмурод Иргашев: Жуда ҳам яхши савол. Мен уларга айтиб қўймоқчиман, бизнинг клиникамизда кам таъминланган оилалар учун чегирмалар жорий қилинган. Агар жуда кам таъминланган бўлса, маҳалласидан қоғоз олиб келадиган бўлса, биз бепул ҳам хизмат кўрсатамиз баъзи бир категориядаги одамларга. Бу биринчидан. Иккинчидан, масалан менинг ўзимнинг консультациям қилиб берадиган катта ишларимиз билан бирга 24 минг-32 минг сўм атрофида бўлади. Менимча, сиз айтаётган нарх жуда қиммат. Бунақа пулга фақат оддий эмас, масалан менинг ўзим ҳам борадиган бўлсам, дўхтир мени 300-400 долларга кўрадиган бўлса, қочиб кетиб қолардим. Биласизми, биз врачмиз, биз коммерсант эмасмиз. Биз халққа кўпроқ тўғри, яхши тиббий хизмат кўрсатиш, одамларга тиббий ёрдам бериш тарафдоримиз. Агарда битта-яримта қийналган оилалар ҳузуримизга келмоқчи бўлсалар, бемалол. Катта чегирмалардан фойдаланишлари мумкин ёки мен бепул ҳам беморларни кўриб беришга тайёрман.

Mubina: Ko'proq qaysi ishingiz uchun vaqt ajratasiz: doktorlik yoki kino?

Дилмурод Иргашев: Биласизми, бир эркакка 70 ҳунар ҳам кам. Мен докторлик, актёрликдан ҳам ташқари кўп нарсалар билан шуғулланаман - дизайн, қурилиш ва бошқа нарсаларга ҳам аралашиб юраман. Энди одамнинг ичидаги битта нарса, мен билан бирга яшайдиган нарса, фикр - вақтим камлигидан камроқ ухласам, вақтим кўпроқ бўлса-ю, кўпроқ ўзим хоҳлаган нарсаларимга бағишласам, дейман. Аслида эса ҳамма қилаётган ишларим - бир-биридан дам олдириш бўлади. Масалан, бемор кўрганда ё шифокорликнинг бошқа ишларидан чарчаган бўлсам, ундан кейин ўша куни киносъемкам бўладиган бўлса, бу чарчоқларим бутунлай эсимдан чиқиб кетиб қолади. Мен бутунлай бошқа образга кириб, бошқа одамларни ҳаётида юргандай бўламан. Ана шу ҳолатда мен дам олиб оламан. Бундан ташқари мен спорт билан шуғулланаман. Ҳар куни 1,5-2 соат сузиш билан шуғулланаман. Бу ҳар куни бўладиган нарса. Мана ҳозир озиш тўғрисида ёки тўғри овқатланиш тўғрисида китоблар ёзаяпман. Кўп маслаҳатлар бераяпман. Бу мавзуда, кейин метаболик синдром мавзусида тематик кечалар ҳам ўтказаяпман. Эркаклар қандай овқатланиши керак, деган масалада кўп жойларга бориб лекциялар ўқияпман. Ўзимни қанчалик кўп ишлатиб олсам, шунчалик ҳаётда кўпроқ нарсага улгурсам, деган фикр мени бошқаргани учун ҳамма нарсани қилишга ва ўша нарса билан машғул бўлиб иккинчисига ўтаётган пайтимда дам олгандай бўламан. Лекин уйқуни камроқ ухлаш керак. Шунда одам кўп нарсага эришади, деб биламан. Кўп савол беришади: буларга қаердан вақтингиз етади? Албатта, вақт шунақа нарсаки, у ҳеч қачон етмайди. Вақт етмагани билан ҳаракат қилиб, ҳамма нарсани қилаверасиз-қилаверасиз, ҳамма нарсага улгураверасиз.